ΑΥΤΗ ΕΙΝΑΙ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΟΥ ΣΟΥ ΚΡΥΒΟΥΝ... ΕΤΣΙ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΘΗΚΕ ΤΟ ΑΜΥΝΤΑΙΟ ΠΡΙΝ ΑΚΡΙΒΩΣ 100 ΧΡΟΝΙΑ... ΣΑΝ ΣΗΜΕΡΑ ΤΟ 1912...!!!

Του Ευάγγελου Ιωαννίδη, Δικηγόρου (απόσπασμα από την ομιλία του πρώτου επίσημου εορτασμού της επετείου της απελευθέρωσης του Αμυνταίου στ...

Του Ευάγγελου Ιωαννίδη,
Δικηγόρου

(απόσπασμα από την ομιλία του πρώτου επίσημου εορτασμού της επετείου της απελευθέρωσης του Αμυνταίου στις 6 Νοεμβρίου 2008)

Το Φθινόπωρο λοιπόν του 1912 έχει γίνει σαφές στους υπόδουλους πληθυσμούς της Βαλκανικής, ότι η Οθωμανική αυτοκρατορία βρίσκεται πλέον στη δύση της και ο άνεμος της ελευθερίας έχει, αρχίσει, να πνέει ούριος, ενώ η ώρα του πεπρωμένου τους έχει σημάνει. Ο Ά Βαλκανικός αρχίζει την στιγμή που η Ελλάδα η Σερβία, το Μαυροβούνιο και η Βουλγαρία κηρύσσουν από κοινού τον πόλεμο κατά των Οθωμανών. Ο ελληνικός στρατός στις 5 Οκτ. 1912 αναλαμβάνει δράση κατά των Τούρκων, ενώ στις 10 του ίδιου μήνα διασπά τις ισχυρές τουρκικές δυνάμεις στο στενό του Σαρανταπόρου και ξεχύνεται ασυγκράτητος αρχίζοντας, να απελευθερώνει τη μία μετά την άλλη τις ιστορικές πόλεις της μαρτυρικής Μακεδονίας μας. Μετά από πέντε (5) αιώνες σκλαβιάς σε έναν βάρβαρο δυνάστη αρχίζει και ανατέλει το φως της ελευθερίας για τους κατοίκους των υπόδουλων περιοχών, που είχαν υποστεί τα πάνδεινα. Είχε βέβαια προηγηθεί από το 1904-1908 ο Μακεδονικός Αγώνας υπό τους οπλαρχηγούς Παύλο Μελλά, Καπετάν Βαγγέλη Στρεμπενιώτη, Παύλο Κύρου, Δ. Νταλίπη, Καπετάν Κώττα και 1200 ακόμα Μακεδόνες ντόπιους μαχητές αλλά και 700 από την υπόλοιπη Ελλάδα, οι οποίοι με την θυσία τους απέτρεψαν την υποδούλωση της ιερής γης της Μακεδονίας στους Σλάβους.
Σε αυτήν εδώ την ηρωική γωνιά της Ελληνικής Μακεδονίας βρήκαν ίσως σε απόλυτο βαθμό ανταπόκριση και τα λόγια του Αλέξανδρου του Α΄ βασιλιά των Μακεδόνων, προγόνου του Μ. Αλεξάνδρου και γιού του Αμύντα, που έτρεξε κρυφά στους Αθηναίους και αποκάλυψε τις θέσεις των Περσικών στρατευμάτων τον 5ου αιώνα π.Χ. πριν την μάχη των Πλαταιών, όταν τους είπε: «Είμαι δε και ο ίδιος Έλληνας και δεν θα ήθελα να δώ την Ελλάδα απο ελεύθερη, να γίνεται υπόδουλη» όπως καταμαρτυρεί ο ΗΡΟΔΟΤΟΣ (9, 45, 2).

Σήμανε λοιπόν τον Οκτ. του 1912 η ώρα της απελευθέρωσης της ελληνικής από αρχαιότατων χρόνων - το μαρτυρούν άλλωστε τα ερείπια της αρχαίας ελληνιστικής πόλης των Πετρών – περιοχής Αμυνταίου. ΄Έμελλε όμως η απελευθέρωση αυτού του ιερού κομματιού γης, να γίνει με μεγάλες δυσκολίες, που είχαν ως αποτέλεσμα την μάχη του Σόροβιτς, τον αιφνιδιασμό της 5ης μεραρχίας και την ένδοξη τελική νίκη της 6ης Νοεμβρίου. Μετά την μάχη του Σαρανταπόρου ο Έλληνας αρχιστράτηγος διάδοχος Κωνσταντίνος βρέθηκε προ του διλήμματος, εάν έπρεπε, η στρατιά να προχωρήσει προς βορρά στο Μοναστήρι ή να στραφεί ανατολικά στη Θεσσαλονίκη. Το δίλημμα αυτό έγινε η αφορμή, να ξεσπάσει έντονη διαμάχη μεταξύ του διαδόχου Κωνσταντίνου και του τότε πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου, ο οποίος επέμενε ορθά για στροφή της στρατιάς προς Θεσσαλονίκη και έτσι δόθηκε το έναυσμα για τον μετέπειτα επονομαζόμενο εθνικό διχασμό. Δυστυχώς το ελάττωμα της διχόνοιας των Ελλήνων, την κρίσιμη στιγμή κάνει πάντα την εμφάνιση του.

Όταν τελικά η στρατιά κατευθύνθηκε προς Θεσσαλονίκη ανατέθηκε στην 5η μεραρχία, να καλύπτει το αριστερό πλευρό της και να αναλάβει την ευθύνη εκτιμώντας την κατάσταση, να προχωρήσει στην απελευθέρωση του Μοναστηρίου, το οποίο υπόψη είναι χτισμένο δίπλα στα ερείπια της αρχαίας Ελληνικής πόλης της Ηράκλειας και κατοικούνταν σε μεγάλο ποσοστό από Έλληνες. Η 5η μεραρχία λοιπόν ξεκινά από την Κοζάνη μαζί με την ταξιαρχία ιππικού και προελαύνει προς Πτολεμαίδα, την οποία απελευθερώνει στις 15 Οκτ. Συνεχίζοντας την προέλαση της απελευθερώνει στις 18 Οκτ 1912 για πρώτη φορά το Αμύνταιο και αναπτύσσεται στην γύρω περιοχή. Στις 19 Οκτ μετά από ολιγόωρη μάχη με τουρκικό τμήμα στα στενά του Κιρλί Δερβέν μπαίνει στην Βεύη, συνεχίζοντας την προέλαση της προς Μοναστήρι. Όμως δέχτηκε αιφνιδιαστική επίθεση του τουρκικού στρατού και εξαναγκάστηκε μετά από μάχη, που κράτησε ολόκληρη την 21 Οκτ, να υποχωρήσει προς το Αμύνταιο, ενώ οι απώλειες της ήταν μεγάλες.

Τα 16ο ,22ο και 23ο συντάγματα πήραν τότε θέση μεταξύ των χωριών Σωτήρα, Αμυνταίου, Ροδώνα και Φανού.

Στις 22 του ίδιου μήνα στις 8 το πρωί μικρή τουρκική δύναμη κατέρχεται από το ύψωμα Ανεμόδαρτο προς το Ξινό-Νερό, η οποία όμως, αφού δέχτηκε δραστικά πυρά από το ελληνικό πυροβολικό, καθηλώθηκε. Το ίδιο συνέβη στις 2 το μεσημέρι με τουρκική δύναμη, που εμφανίστηκε στην καροποίητη οδό προς το χωριό Πέτρες. Ενώ όλη η υπόλοιπη μέρα πέρασε με μονομαχία μεταξύ του ελληνικού και του τουρκικού πυροβολικού μέχρι τις 5 το απόγευμα. Στις 23 Οκτ διεξάγεται η ιστορική μάχη του Σόροβιτς. Στις 9 το πρωί τουρκικό ορειβατικό πυροβολικό ταγμένο στο υψ. Ανεμόδαρτο άρχισε, να βάλει πάλι κατά των ελληνικών θέσεων, ενώ εναντίον του στράφηκε όλο το πυροβολικό της 5ης μεραρχίας και το εξανάγκασε, να σιγήσει. Όμως στις 3 το μεσημέρι εκδηλώθηκε μεγάλης κλίμακας επίθεση του ελληνικού στρατού με κατεύθυνση το χωρίο Πέτρες και σημείωσε απόλυτη επιτυχία, αναγκάζοντας τις δυνάμεις των Τούρκων, που πίεζαν το δεξιό πλευρό της 5ης μεραρχίας, να διακόψουν τον αγώνα τους και να συμπτυχθούν. Η τουρκική επίθεση στα δεξιά της μεραρχίας μπορεί, να αποκρούστηκε, αλλά το αριστερό πλευρό του 22ου συντάγματος της λόγω αντεπίθεσης των Τούρκων αντιμετώπισε έντονα προβλήματα, διότι ήταν ακάλυπτο και το σύνταγμα το βράδυ αναγκάστηκε, να υποχωρήσει. Το γεγονός όμως αυτό δεν εμπόδισε το 16ο σύνταγμα πεζικού, να προωθηθεί πέρα από το Αμύνταιο και της σιδηροδρομικές γραμμές ως το χωριό Πέτρες, επιτυγχάνοντας την νικηφόρα έκβαση της μάχης του Σόροβιτς.

Φθάνουμε λοιπόν στην τραγική νύχτα της 23ης Οκτ. Το βράδυ ένας Τουρκαλβανός υπολοχαγός από τα Ιωάννινα ο Εσσάτ ζήτησε την άδεια από τον αρχηγό των τουρκικών δυνάμεων Τζαβίτ Πασά, να διενεργήσει επιχείρηση παράτολμη κατά των νώτων της 5ης μεραρχίας με δύναμη λίγων ανδρών και 4 πολυβόλα. Όπως έγινε αργότερα γνωστό επρόκειτο για την πολυβολαρχία του 49ου συντάγματος πεζικού της 17ης μεραρχίας του τουρκικού στρατού. Ο Τζαβίτ Πασάς με μεγάλη δυσκολία έδωσε την άδεια του, απειλώντας ωστόσο τον τολμηρό αξιωματικό, ότι αν έχανε τους άνδρες και τα πολυβόλα, θα διέταζε τον τουφεκισμό του. Εκείνη την νύχτα όμως ο Εσσάτ πέτυχε, ότι δεν είχαν πετύχει με σκληρό αγώνα οι μονάδες του Τσαβίτ τις προηγούμενες μέρες. Τις νυχτερινές ώρες ακούγονταν ασυνήθιστα έντονα γαυγίσματα σκύλων από το χωριό Ροδώνας, διότι οι Τούρκοι του Εσσάτ περνούσαν μέσα από αυτό. Το χωριό Ροδώνας εκείνη την εποχή όπως και άλλα χωριά της περιοχής ήταν αμιγώς τουρκικό. Ο θόρυβος αυτός επέσυρε την προσοχή του 5ου λόχου του 2ου τάγματος, που βρισκόταν εκεί σε προφυλακές. Ο λόχος απέστειλε περιπόλους και ανέφερε την πληροφορία στο τάγμα του, αλλά ο διοικητής του τάγματος δεν προέβη σε οποιαδήποτε ενέργεια με την δικαιολογία, ότι οι προφυλακές δεν ήταν δική του ευθύνη και μάλιστα απάντησε απαράδεκτα, ότι << εσείς και στον ύπνο σας Τούρκους ονειρεύεστε>>. Αργότερα είπε, πως δεν έλαβε κανένα μέτρο, επειδή νόμιζε, ότι ο υπόψη λόχος υπαγόταν στις άμεσες διαταγές της Μεραρχίας και εκτελούσε συγκεκριμένη αποστολή, στην οποία δεν μπορούσε, να επέμβει. Τα ελαττώματα και η ευθυνοφοβία του νεοέλληνα αναφύονται εδώ σε όλο τους το μεγαλείο.

Όμως για την καταστροφή, που ακολούθησε, δεν φταίει μόνο η τολμηρή ιδέα του Εσσάτ, ούτε η ανευθυνότητα του διοικητή του ελληνικού τάγματος. Μια τέτοια ενέργεια δεν θα μπορούσε, να επιτύχει, αν δεν υπήρχαν οι κατάλληλοι οδηγοί. Πράγματι ένας μπέης των χωριών Ροδώνα - Φανού ο περιβόητος Ισίν Χασάν αναλαμβάνει, να συμμετάσχει στην αποστολή και να βρει τρόπο, να καθοδηγήσει το μικρό τουρκικό τμήμα στα νώτα του ελληνικού στρατού μέσα από τον βάλτο της περιοχής. Για τον σκοπό αυτό λοιπόν βρήκε έναν οδηγό, που δούλευε ως εργάτης στα χωράφια του και καταγόταν από το χωριό Πεδινό. Ο οδηγός αυτός δεν ήταν άλλος από τον διαβόητο κομιτατζή της εποχής του Μακεδονικού Αγώνα τον επονομαζόμενο από τους Τούρκους Καρά Κομίτ ( Μαύρος κομιτατζής). Ο άνθρωπος αυτός, που δούλεψε με λύσσα υπέρ της βουλγαρικής εξαρχίας τα προηγούμενα χρόνια, ήταν γνωστός για τις φρικαλεότητες του εις βάρος και Ελλήνων πατριαρχικών κατοίκων του Ξινού-Νερού, το οποίο τότε ήταν το διοικητικό κέντρο και το μεγαλύτερο χωριό της περιοχής. Ανάμεσα σε αυτούς, που είχε δολοφονήσει, ήταν ο Μακεδονομάχος Παπαπέτρου, τον οποίο κατακρεούργησε, μολονότι ήταν παλαιοί φίλοι, ο δημογέροντας και πρόεδρος του Ξινου-Νερού Γιάννης Γραμματικού και η γυναίκα του, τους οποίους κρέμασε, επειδή αρνούνταν, να προσχωρήσουν στην βουλγαρική προπαγάνδα και όργωσε το χωράφι, στο οποίο τους έθαψε, για να μη βρεθούν τα οστά τους καθώς και πολλοί άλλοι. Όλα αυτά τα εγκλήματα τα διέπραξε την ίδια περίοδο στα πλαίσια ενός φοβερού πογκρόμ κατά των πατριαρχικών κατοίκων του Ξινού Νερού.
Δέχτηκε λοιπόν την πρόταση του Ισίν Χασαν και καθοδήγησαν μαζί τους Τούρκους, περνώντας τους μέσα από στεγνά μονοπάτια του βάλτου αλλά και όπου χρειαζόταν, χρησιμοποιώντας βάρκες. Τον βάλτο τον γνώριζε καλά από τα γεγονότα της περιόδου 1903-1908. Με αυτόν τον τρόπο ενεργεί ως νέος Εφιάλτης και συνεργάζεται με αυτούς, που παλαιότερα ακόμη και ο ίδιος είχε πολεμήσει. Το τμήμα λοιπόν του Εσσάτ βρέθηκε ανενόχλητο Βόρεια της περιοχής ερείπια Νέας Κόμης στις 6 και 30 το πρωί της 24 Οκτ. κοντά στο ύψωμα 640, τον λόφο του αίματος και σε μικρή απόσταση από τις θέσεις του εκεί εγκατεστημένου λόχου μηχανικού της 5ης μεραρχίας.

Αφού έταξε τα πολυβόλα, άνοιξε πύρ στα μετόπισθεν της ελληνικής μεραρχίας χωρίς οι σκοποί του λόχου μηχανικού, να προλάβουν, να καλέσουν σε συναγερμό, οι διπλοσκοποί του οποίου ούτε «στα όπλα» δεν κατόρθωσαν, να φωνάξουν. Τα αιφνιδιαστικά καταιγιστικά πυρά, οι πολλές απώλειες και οι φωνές των Τούρκων σκόρπισαν τον πανικό στον λόχο μηχανικού, του οποίου οι άντρες αναμίχθηκαν με τους άντρες του 1ου λόχου γεφυροποιών εγκαταλείποντας οπλισμό, εξάρτηση ακόμη και τα ενδύματα τους, φεύγοντας αλλόφρονες. Ο πανικός μεταδόθηκε γρήγορα, όπως μεταδίδεται η φωτιά στα ξερά χόρτα. Οι Τούρκοι μέσα στην σύγχυση, που δημιουργήθηκε, κινήθηκαν γρήγορα προς την 5η πυροβολαρχία. Την στιγμή εκείνη του γενικευμένου πανικού η πυροβολαρχία προσπαθεί ηρωικά, να αντιδράσει, αλλά δεν πρόλαβε, να ρίξει περισσότερα από 10 βλήματα. Οι απώλειες της πυροβολαρχίας, που αποτελεί φωτεινό παράδειγμα, αφού δεν πανικοβλήθηκε ήταν πολύ μεγάλες. Μεταξύ των νεκρών ήταν ο διοικητής της λοχαγός Δελαπόρτας Σπυρίδων, ο υπολοχαγός Δούκας Αθανάσιος και τρεις αρχηγοί στοιχείων. Σε μια ακόμη ηρωική ενέργεια ο διοικητής του τάγματος γεφυροποιών, που βρισκόταν και αυτός κοντά στην περιοχή των γεγονότων μόλις άκουσε τα πυρά το πρωί, διέταξε τον 2ο λόχο του, να σπεύσει στις θέσεις της 5ης πυροβολαρχίας. Πλησιάζοντας όμως ο λόχος αυτός το ύψωμα 640 βλήθηκε δραστικά από το τουρκικό τμήμα, που προσέβαλε την πυροβολαρχία και αναγκάστηκε, να καταλάβει άλλες θέσεις, στις οποίες με αυτοθυσία τα μέλη του κάλυψαν την σύμπτυξη του χειρουργείου και των άλλων μικρών μονάδων της μεραρχίας προς τον Νότο. Οι απώλειες του λόχου αυτού ήταν αρκετά σοβαρές και ο διοικητής του τάγματος τραυματίστηκε κατά την απαγκίστρωση του.

Λαμπρό παράδειγμα αντίστασης μέσα σε αυτήν την κατάσταση χάους απετέλεσε και η 6η πυροβολαρχία, η οποία δεχόμενη επίθεση τουρκικού τμήματος, αιχμαλωτίστηκε μετά από μάχη. Ο διοικητής της λοχαγός Κοσκινάς Θεόδωρος αρνήθηκε, να εγκαταλείψει τα πυροβόλα του και οι Τούρκοι τον σκότωσαν μαζί με τους αξιωματικούς ανθυπολοχαγούς Καθίκουρα Κωνσταντίνο και Οικονομόπουλο Νικόλαο όπως και πολλούς άλλους πυροβολητές, πάνω σε αυτά. Η ειρωνεία της ιστορίας είναι, ότι οι Τούρκοι μετέφεραν τα πυροβόλα αυτά αργότερα μέσω Κορυτσάς στην πολιορκία του Μπιζανίου και ο ελληνικός στρατός τα ξαναπήρε πίσω, όταν απελευθέρωσε τα Γιάννενα στις 21 Φεβρουαρίου 1913. Μέσα σε αυτό το κλίμα ο διοικητής της 5ης Μεραρχίας Σχης Μηχανικού Ματθαιόπουλος Δημήτριος μην μπορώντας, να ελέγξει την κατάσταση, κινήθηκε και αυτός με το στρατηγείο του νότια προς το χωριό Φιλώτας. Η μεραρχία βρισκόταν ήδη σε γενική κι άτακτη σύμπτυξη.

Στο σημείο αυτό θα ήθελα, να μνημονεύσω τον ηρωικό υπάλληλο του τηλεγραφείου Αμυνταίου, ο οποίος μέσα σε αυτό το χάος ενημέρωσε το τηλεγραφείο της Κοζάνης για την καταστροφή και εκείνο με την σειρά του ειδοποίησε την Αθήνα. Οι Τούρκοι εκείνη την αποφράδα ημέρα πυρπολούν τα χωριά Ξινό-Νερό, το οποίο κατέστρεψαν ολοσχερώς και Αμύνταιο το οποίο έκαψαν μερικώς. Οι περισσότεροι κάτοικοι του Ξινού-Νερού το είχαν εγκαταλείψει και είχαν βρεί καταφύγιο πολλοί από αυτούς στα Σέρβια και άλλες περιοχές, ενώ είναι χαρακτηριστικό, ότι κάποιες γυναίκες φεύγοντας άφησαν σε κρυφά σημεία τα παιδία τους, γιατί δεν μπορούσαν, να τα κουβαλήσουν τρέχοντας και τα περιμάζεψαν οι επόμενοι κάτοικοι, που έφευγαν και αυτοί. Σαράντα όμως γέροντες που αρνήθηκαν, να το εγκαταλείψουν, συγκεντρώθηκαν από τους Τούρκους σε έναν στάβλο και τους έκαψαν ζωντανούς, ενώ τα οστά τους τάφηκαν αργότερα σε ομαδικό τάφο. Οι αγριότητες των Τούρκων ήταν απερίγραπτες και είναι χαρακτηριστικό, ότι από την μανία τους δεν γλίτωσαν ούτε τα ζώα, τα οποία κατέσφαξαν, το δε σχολείο του χωριού που πριν 3 χρόνια είχε, λειτουργήσει, πυρπολείται όπως και οι εκκλησίες του.

Κατά τις επόμενες μέρες έγινε ανασύνταξη της μεραρχίας στην Κοζάνη, όμως χαρακτηριστικό του πανικού που είχε επικρατήσει, είναι, ότι ο φρούραρχος Κοζάνης χρειάστηκε, να συγκεντρώσει 400 οπλίτες και χωροφύλακες και να βρεί άλλους 400 πολίτες, που εξόπλισε, για να συγκρατήσουν τους υποχωρούντες στο χωριό Μαυροδέντρι. Μάταιος κόπος. Ο φόβος μεταδόθηκε στους κατοίκους της Κοζάνης από αφηγήσεις των στρατιωτών και όταν στις 26 Οκτ. στα υψώματα ΒΔ της Κοζάνης δέχθηκαν οι προφυλακές του στρατού επίθεση απο Τούρκους πολίτες των γύρω χωριών, οι μεν προφυλακές απέκρουσαν με ευχέρεια τους επιτιθέμενους , αλλά μέσα στην Κοζάνη τα ανασυγκροτούμενα τμήματα του 22ου και 23ου συντάγματος μόλις άκουσαν τους πυροβολισμούς, δημιούργησαν νέο πανικό, τράπηκαν πάλι σε φυγή και έτρεχαν προς την γέφυρα του Αλιάκμονα και τα Σέρβια. Ευτυχώς την γέφυρα είχε, καταλάβει ένας λόχος Μηχανικού της 3ης Μεραρχίας και ανέκοψε τους φυγάδες, αφού είχε σαφείς εντολές, να τους σταματήσει με οποιονδήποτε τρόπο.
Είναι όμως σημαντικό, να αναφέρει κανείς, ότι τις μεγαλύτερες απώλειες προκάλεσαν στους Έλληνες στρατιώτες οι Τούρκοι χωρικοί, οι οποίοι χωρισμένοι σε ομάδες ατάκτων κατακρεούργησαν τους στρατιώτες, όταν υποχωρούσαν, περνώντας μέσα από τα τουρκικά χωριά. Ο διοικητής της 5ης Μεραρχίας αντικαταστάθηκε, όμως γλίτωσε το στρατοδικείο, διότι υπήρξε παλαιότερα δάσκαλος στην σχολή ευελπίδων του Κωνσταντίνου και ο αρχιστράτηγος δεν τον παρέπεμψε σε δίκη. Φαίνεται πως λειτούργησε ο δεσμός μεταξύ μαθητή και δασκάλου. Εξαιτίας των γεγονότων στην περιοχή μας η 5η Μεραρχία είχε τις μεγαλύτερες απώλειες από όλες τις άλλες στον Α΄ Βαλκανικό πόλεμο. Ενδεικτικό είναι ότι επι συνόλου 81 νεκρών αξιωματικών και 682 οπλιτών σε όλη την διάρκεια του πολέμου και των 7 μεραρχιών, η μεραρχία αυτή είχε 26 νεκρούς αξιωματικούς και 273 οπλίτες.
Τελικά δημιουργείται τμήμα Στρατιάς, το οποίο αποτελείται από την 5η Μεραρχία και αποσπάσματα Ευζώνων υπό την ηγεσία του Συνταγματάρχη Μηχανικού Στέφανου Γεννάδη και με τηλεγράφημα του διαδόχου στις 4 Νοεμβρίου 1912 ήταν σαφής η εντολή προς αυτόν, μετά από επιτυχή συμμετοχή της σε μάχες γύρω από τα χωριά Κόμανος και Μαυροπηγή, «Συγχαίρω 5η Μεραρχία δια την επιτυχή μάχη και το θάρρος το οποίο επέδειξε. Χαίρω, ότι ήρχισεν η απόπλυσις της κηλίδος και προσδοκώ τελείαν ταύτην».

Έτσι φτάνουμε στην ιστορική ημέρα της 6ης Νοεμβ. 1912 και στην οριστική απελευθέρωση της περιοχής Αμυνταίου. Στις 11 το πρωί η 5η Μεραρχία υπο την νέα και άξια διοίκηση της προελαύνει μέσω της οδού Πτολεμαίδας- Βεύης, έχοντας ως εμπροσθοφυλακή το 13ο Σύνταγμα και μια πεδινή πυροβολαρχία. Η 4η Μεραρχία με διοικητή τον υποστράτηγο Κωνσταντίνο Μοσχόπουλο, κινούνταν ήδη περίπου από τις 7 το πρωί από το χωριό Μανιάκι μέσω της οδού, που το συνέδεε με την Βεγόρα, προχωρώντας κοντά στην όχθη της λίμνης. Το ιππικό της προπορευόταν της εμπροσθοφυλακής και μετά από σκληρή μάχη κατέλαβε την γέφυρα της Βεγόρας. Λίγο πρίν το μεσημέρι συγκεντρώθηκε στα υψώματα μεταξύ Αμυνταίου και Βεγόρας, ενώ το ιππικό της 4ης μεραρχίας μαζί με το ιππικό της 5ης απώθησαν έφιππη τουρκική περίπολο.

Στη 1 το μεσημέρι η 4η μεραρχία μπαίνει στο Αμύνταιο και προωθεί τμήματα της προς την στενωπό Κλειδίου. Η ώρα της οριστικής λευτεριάς του Αμυνταίου είχε, φτάσει! Στην στενωπό Κλειδίου από τις 14.30 η μεραρχία δέχεται πυρά τουρκικών πολυβόλων, που κατείχαν τα εκατέρωθεν υψώματα. Επακολούθησε αποφασιστική επίθεση της με δύο τάγματα σε πρώτη γραμμή, υποστηριζόμενα από δύο πυροβολαρχίες. Οι Τούρκοι προέβαλαν ασθενή αντίσταση και μετά απο σύντομο αγώνα συμπτύχθηκαν στο εσωτερικό των στενών Κλειδίου. Η 5η μεραρχία, αφού προέλασε, έφτασε στις 3 το μεσημέρι η κεφαλή της κύριας φάλαγγας της, στην διακλάδωση της οδού προς το Αμύνταιο, όπου δέχτηκε αραιά πυρά πυροβολικού. Μετά από αυτά τα γεγονότα η μεραρχία συγκεντρώθηκε στο Ξινο-Νερο και στον Σωτήρα, όπου και στάθμευσε ,απελευθερώνοντας τα 2 αυτά χωριά. Απο το πρωί εξάλλου η 6η μεραρχία ενεργούσε προς το χωριό Κέλλη με δυνάμεις ιππικού και τάγματα ευζώνων, έχοντας εμπλακεί σε σκληρή μάχη με τουρκικές δυνάμεις εκεί. Τελικά μέχρι το βράδυ έτρεψε τους Τούρκους σε άτακτη φυγή και απελευθέρωσε την Κέλλη, όπου και εγκαταστάθηκε, γράφοντας άλλη μια εποποιία, που έμεινε γνωστή ως μάχη της Κέλλης.

Με αυτόν τον τρόπο απελευθερώθηκε για δεύτερη φορά την 6η Νεομβ. 1912 η αιματοβαμμένη ηρωική γή του Αμυνταίου και συνεχίστηκε η προέλαση του στρατού προς Φλώρινα. Αν μάλιστα δεν είχε συμβεί η προδοσία και το ατύχημα της 24 Οκτ., ο ελληνικός στρατός θα είχε προλάβει, να απελευθερώσει και το Μοναστήρι, το οποίο έπεσε σε αλλόφυλα χέρια αν και σε αυτό ζούσαν τότε συμπαγείς ελληνικοί πληθυσμοί. Στις θυσίες τις οποίες έκανε ο ελληνικός στρατός, θα ήταν παράλειψη, να μην προσθέσει κανείς και τους αγώνες αμέτρητων εθελοντών, που πήραν μέρος στην μάχη, στελεχώνοντας τις μονάδες του στρατού και οι οποίοι κατάγονταν από άλλες υπόδουλες και αλύτρωτες τότε περιοχές όπως η Κύπρος, η Κρήτη και τα νησιά του Αιγαίου.
Ορισμένοι ημιμαθείς και αγνώμονες ίσως αναρωτηθούν, γιατί σήμερα εκτός από την απελευθέρωση της περιοχής μας τιμούμε τους πεσόντες της 24 Οκτ. 1912, η οποία αποτελεί αποφράδα ημέρα για τον ελληνικό στρατό αλλά και την περιοχή μας. Έχουμε μία απάντηση όμως, να τους δώσουμε. Ένα έθνος αναδεικνύεται αντάξιο της ιστορίας του, όταν τιμά τους νεκρούς πολεμιστές του, που θυσιάστηκαν σε νίκες, αλλά πολύ περισσότερο αυτούς, που θυσιάστηκαν σε ήττες. Τα παραδείγματα, που μας παρέχει η ιστορία μας για τον εορτασμό τέτοιων γεγονότων είναι πολυάριθμα. Θυμηθείτε μόνο την έξοδο του Μεσολογγίου, που κατέληξε σε σφαγή, το Σούλι και το Ζάλογγο, την Αραπίτσα στην Νάουσα, όλα γεγονότα που συνοδεύτηκαν από ήττες. Η πατρίδα μας τιμά τους νεκρούς, που θυσιάστηκαν για αυτήν ανεξαρτήτως αποτελέσματος. Δεν πρέπει όμως, να ξεχνούμε, ότι καθιερώνεται ο εορτασμός της τελικής νίκης και της θριαμβευτικής επανόδου του ελληνικού στρατού στην ιερή γή του Αμυνταίου, το οποίο σαν σήμερα απελευθερώθηκε για δεύτερη φορά. Αυτό είναι το ύψιστο γεγονός, που τιμούμε με τις σημερινές τελετές και αποτελεί το κεντρικό θέμα των εκδηλώσεων για τα Ελευθέρια της περιοχής, υπερκαλύπτοντας τις θλιβερές σελίδες και τις περιπέτειες, που προηγήθηκαν.

Στην εποχή μας που σαρώνονται δυστυχώς ιδανικά και αξίες, που υπηρετούν πολλοί τον υλισμό με το αζημίωτο, οι σειρήνες της Νέας Τάξης απαιτούν απο τους λαούς, να ξεχάσουν την ιστορία τους, να την αλλοιώσουν με την τεχνητή και ανεδαφική απάλειψη πραγματικών γεγονότων, χάριν μιας ιδιόμορφης και επιφανειακής ηρεμίας μεταξύ των κρατών, που στηρίζεται σε πήλινα πόδια. Στόχος μεγάλων και υπερευλογημένων δυνάμεων είναι η δημιουργία μίας εύπλαστης μάζας, που δεν θα μπορεί, να αντιστέκεται στα συμφέροντα τους. Λαοί όμως, που ξεχνούν την ιστορία τους, που παθαίνουν συλλογική αμνησία, είναι, σαν να αρνούνται την εξέλιξη τους και καταδικάζονται, να επαναλαμβάνουν τα ίδια τραγικά λάθη, που είχαν κάνει παλαιότερα. Η ειρήνη μεταξύ των λαών είναι όμως πραγματική και διαρκής μόνον, όταν στηρίζεται στην ιστορική εξέλιξη των σχέσεων τους και στην αυτογνωσία τους. Έτσι αυτή πρέπει, να γίνει κύριο μέλημα μας.

Ιδιαίτερα σε περιόδους που η κρίση των θεσμών παίρνει τεράστιες διαστάσεις, χρειάζεται, να καταβάλλουμε όλοι προσπάθεια, για να προφυλάξουμε την ιστορική μας μνήμη ως κόρη οφθαλμού. Η κατανόηση της ιστορίας μας, θα μας δώσει πολύτιμες λύσεις στα αδιέξοδα της κοινωνίας, που γιγαντώθηκαν με το πέρασμα του χρόνου. Θυμίζω τα σοφά λόγια του Μακαριωτάτου Αρχιεπ. Αθηνών κ. Ιερωνύμου «Όταν αρρωσταίνουν οι άνθρωποι, αρρωσταίνουν και οι θεσμοί» είπε. Αυτό βέβαια αφορά όλους τους θεσμούς! Όταν όμως αρρωσταίνουν οι θεσμοί, η κοινωνία πορεύεται χωρίς πυξίδα και τότε ένα απο τα ασφαλή καταφύγια είναι η συλλογική μνήμη, θα τολμούσα, να προσθέσω, ιδίως όταν ο λαός μας δυστυχώς έχει, αποδειχθεί, ότι ξεχνά εύκολα και τους χθεσινούς ενόχους μπορεί, να τους μετατρέψει σε σημερινούς τιμητές. Οι Ελληνες άν έχουμε κάποιον θησαυρό, να προστατέψουμε, αυτός είναι ο πολιτισμός και η ιστορία μας. Με αυτόν τον θησαυρό η πατρίδα μας, που είναι η κοιτίδα και το λίκνο της δημοκρατίας, της φιλοσοφίας και των τεχνών μεταλαμπάδευσε το αιώνιο φως της στους άλλους λαούς και αποτελεί την βάση και το θεμέλιο του δυτικού πολιτισμού. Πώς θα ήταν λοιπόν δυνατόν οι απόγονοι τέτοιων προγόνων, να παραδώσουμε την ιστορία μας χωρίς μάλιστα αντίσταση σε αλλόφυλους. Βλέπετε η ιστορία μας είναι μεγάλη και ορισμένοι θα ήθελαν, να κλέψουν ένα κομμάτι απο την δόξα της, για να λύσουν τα υπαρξιακά τους προβλήματα.
Στην προσπάθεια τους αυτή, βρήκαν δυστυχώς αρωγούς παλαιούς και μεγάλους συμμάχους, των οποίων οι ηγεσίες, είναι ιστορικά αναλφάβητες. Αν την είχαν μελετήσει με σεβασμό, θα είχαν διδαχθεί, πως όσο και να προσπαθήσουν, ούτε τεχνητά έθνη, ούτε γλώσσες του δοκιμαστικού σωλήνα, ούτε ανύπαρκτες μειονότητες, θα μπορέσουν ποτέ, να δημιουργήσουν. Μπορεί, να αποτελούν τους ισχυρούς της γής, αλλά όμως σήμερα όλη η ανθρωπότητα διαπιστώνει, ότι καταστρέφονται από την αλαζονεία τους, την πλεονεξία τους και την αμάθεια τους, βυθίζοντας σε κρίση ολόκληρο τον πλανήτη.

Άραγε το μέλλον, που μας επιφυλάσσουν ορισμένοι, είναι αυτό της μιζέριας, της οικονομίστικης λογιστικής ανάπτυξης του τόπου και του εφησυχασμού εις βάρος όλων των άλλων κοινωνικών προτεραιοτήτων; Μα ακριβώς αυτή η λογική δεν είναι το θεμέλιο της κρίσης, που περνούν οι θεσμοί και η κοινωνία; Μήπως δεν είναι όλες αυτές οι συνέπειες αποτέλεσμα μετανεωτερικών, δήθεν εκσυγχρονιστικών θεωριών, που οι διάφοροι εθνομηδενιστές αποπειρώνται, να εισαγάγουν με το αζημίωτο στην χώρα μας; Σε λίγο θα φτάσουν να ζητήσουν, να αναθεωρήσουμε την ιστορική αλήθεια ακόμη και για τον ναζισμό, τον φασισμό και τα εγκλήματα τους, χάριν δήθεν της φιλίας των λαών, αφού προσπάθησαν ανεπιτυχώς, να μας πείσουν, ότι η Οθωμανική αυτοκρατορία είναι ιστορικά παρεξηγημένη.

Δείτε λοιπόν, πού οδήγησαν τέτοιες ανιστόρητες επιλογές κράτη μεγαθήρια του πλανήτη μας, που αποχαύνωσαν τους πολίτες τους και κατέστρεψαν την κοινωνική συνοχή τους. Αυτό το μέλλον δεν ταιριάζει στην πατρίδα μας. Έχουν το θράσος μάλιστα, να προσποιούνται τους ελεγκτές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων φευ, οι δυνάμεις εκείνες, που κάνουν μέχρι σήμερα πρωταθλητισμό στην παραβίαση τους και έχουν κουρελιάσει το διεθνές δίκαιο. Ότι και να κάνουν όμως, την αλήθεια που μαρτυρούν ακόμη και οι πέτρες αυτής της μαρτυρικής γής, δεν θα μπορέσουν, να την παραποιήσουν.
Οι Μακεδόνες είναι αρχαίο ελληνικό φύλο με ένδοξη ιστορία και δεν έχουν σχέση με μεταγενέστερους εποίκους της Βαλκανικής, οι οποίοι κατήλθαν σε αυτήν μόλις τον 6ο μ.χ. αιώνα. Αυτό πρέπει, να έχουν πάντα κατά νού οι ανιστόρητοι κακοποιοί της αλήθειας.
Κλείνοντας, αντί για τετριμμένα διδάγματα θα ήθελα, να θυμίσω τους στίχους του μεγάλου μας ποιητή Κ. Παλαμά, οι οποίοι πιστεύω εκφράζουν απόλυτα το νόημα της σημερινής επετείου. «Η μεγαλοσύνη στα έθνη δεν μετριέται με το στρέμμα, με της καρδιάς το πύρωμα μετριέται και με το αίμα».

Τιμή και δόξα στους πολεμιστές που έπεσαν, για την ελευθερία μας, αποτινάσσοντας το ζυγό του φοβερού Τυρράνου!
Ζήτω η ακριτική περιοχή Αμυνταίου!
Ζήτω η ελληνική Μακεδονία μας!

Η ομιλία στηρίχτηκε σε στοιχεία από προσωπική οκταετή έρευνα του Ευάγγελου Ιωαννίδη, που βρίσκονται στο αρχείο του. Ανάμεσα στις άλλες πηγές του είναι μαρτυρίες κατοίκων του Ξινού Νερού και της περιοχής Αμυνταίου, όπως και η ιστορία ΓΕΣ/ΔΙΣ.