ΤΡΟΜΑΚΤΙΚΟΙ ΛΙΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΡΕΛΘΟΝΤΟΣ!.. ΠΟΣΟ ΕΥΚΟΛΑ -ΛΕΤΕ- ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΤΡΩΕΙ ΑΝΘΡΩΠΟ ΣΕ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΠΕΙΝΑΣ; ΠΟΣΟ ΣΥΧΝΑ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΙ ΧΑΣΑΠΗΔΕΣ, ΟΙ ΥΠΑΙΘΡΙΕΣ ΑΓΟΡΕΣ ΚΑΙ ΤΑ ΚΑΠΗΛΕΙΑ ΠΟΥΛΑΓΑΝ ΚΡΕΑΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ; ΜΗ ΒΑΛΕΤΕ ΣΤΟΙΧΗΜΑ...!

      Τρομακτικοί Λιμοί του παρελθόντος…(πόσο εύκολα – λέτε – άνθρωπος τρώει άνθρωπο σε συνθήκες πείνας; Πόσο συχνά στην ιστορία οι χασ...

   

 Τρομακτικοί Λιμοί του παρελθόντος…(πόσο εύκολα – λέτε – άνθρωπος τρώει άνθρωπο σε συνθήκες πείνας; Πόσο συχνά στην ιστορία οι χασάπηδες, οι υπαίθριες αγορές και τα καπηλειά πούλαγαν κρέας ανθρώπινο; Μην βάλετε στοίχημα…)


(σχόλιο Γ. Ανεστόπουλου: πόσο κοντά ή μακριά είμαστε άραγε από μια ακόμη επανάληψη αυτής της, αν και νοσηρής (κανιβαλισμός), αν και «απόκρυφης» (δήθεν…ο κόσμος το” χει τούμπανο…), συνάμα τόσο «συνήθους» πτυχής της ανθρώπινης ιστορίας; Διαβάζετε με δική σας ευθύνη…καλού κακού, πάρτε λίγη δραμαμίνη (για την αηδία) κι έχετε και μια λεκάνη δίπλα σας)



Στο άρθρο αυτό, που δημοσιεύτηκε στο National Geographic το 1917, παρουσιάζονται με συγκλονιστικό τρόπο οι ολέθριοι λιμοί που οδήγησαν στον αφανισμό και την ένδεια εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο…

του ΡΑΛΦ ΓΚΡΕΪΒΣ

Η πρώτη αξιόπιστη μαρτυρία για την πείνα είναι μια επιτύμβια στήλη από γρανίτη, η «στήλη του λιμού», που ανακαλύφθηκε πρόσφατα [1917] στο νησί Σαχάλ, στον πρώτο καταρράκτη του Νείλου.

Σύμφωνα με τα στοιχεία τα οποία έχουμε στη διάθεσή μας, πρέπει να σμιλεύτηκε την εποχή του Ζοζέρ, που κυβερνούσε την Αίγυπτο περίπου δύο χιλιάδες χρόνια πριν από την εποχή του Αβραάμ.

«Πενθώ καθισμένος στο θρόνο μου για την εκτεταμένη δυστυχία» θρηνούσε ο μονάρχης της αρχαϊκής εποχής. «Πενθώ διότι κατά τη βασιλεία μου ο Νείλος δεν έχει πλημμυρίσει επί επτά χρόνια.

Δεν υπάρχουν σοδειές και η τροφή είναι ελάχιστη. Ο ένας κλέβει τον άλλο. Όλοι θέλουν να τρέξουν, αλλά δεν μπορούν ούτε καν να περπατήσουν. Τα παιδιά κλαίνε, η ανάπτυξη των νέων δεν είναι κανονική και οι γέροι υποτάσσονται στη μοίρα.

Τα πόδια τους λυγίζουν, σέρνονται στο έδαφος και κάθονται με τα χέρια σταυρωμένα στο στήθος. Το Ανώτατο Συμβούλιο της Αυλής έχει αποδεκατιστεί. Δεν υπάρχουν προμήθειες, παρά μόνο αέρας. Τα πάντα έχουν εξαφανιστεί».

Με αυτά τα λόγια αρχίζει το πρώτο χρονικό των δεινών της ανθρωπότητας κατά τη διάρκεια ενός λιμού.

Οι απαρχές της ιστορίας της Ρώμης σημαδεύτηκαν από μια τρομακτική επιδημία και έναν ολέθριο λιμό. Κατακόκκινα έντομα έπεφταν από τον ουρανό, ενώ αρρώστιες, πείνα και πόλεμος μάστιζαν ολόκληρη την Καμπανία.

Στη συνέχεια, η ιστορία της Ρώμης στιγματίστηκε από μια σειρά λιμών, λοιμωδών νόσων και πολέμων. Μέχρι τα μέσα όμως του 5ου αιώνα π.Χ. δεν συνέβη κάποια άλλη συμφορά.

Ωστόσο, στις αρχές του 450 π.Χ., ενέσκηψαν πολλές επιδημίες λιμού που διήρκεσαν περίπου είκοσι χρόνια. Σε μια τέτοια περίοδο μεγάλης λιμοκτονίας, χιλιάδες απελπισμένα άτομα έπεσαν στον Τίβερη για να γλιτώσουν από την πείνα.

Ενδεχομένως, κανένας λαός δεν αποδείχθηκε τόσο ανήθικος όσο οι Αιγύπτιοι το 10ο, τον 11ο και το 12ο αιώνα μ.Χ. Τότε η χώρα τους, η οποία βρισκόταν υπό την εξουσία των μωαμεθανών, επλήγη από θανατηφόρους λιμούς, με αποτέλεσμα οι κάτοικοι να εκτροχιαστούν. Η πτώση της στάθμης του Νείλου το 967 προξένησε επίσης λιμό, που οδήγησε στο θάνατο 600,000 άτομα στην πόλη γύρω από το Φουστάτ.

Ο επόμενος λιμός ξέσπασε το 1025, την εποχή που η διακυβέρνηση του κράτους γινόταν από το χαλιφάτο Ζαχίρ και δεν υπήρχε ο Καφούρ για να αντιμετωπίσει την κατάσταση. Ως εκ τούτου, η συμφορά εξαπλώθηκε. Απαγορεύτηκε η σφαγή των ζώων, ενώ το κρέας εξαφανίστηκε, καθώς τα πουλερικά που έτρωγαν συνήθως οι Αιγύπτιοι τελείωσαν γρήγορα.



Οι κάτοικοι άρχισαν να συρρέουν μαζικά στο παλάτι εκλιπαρώντας για βοήθεια το Διοικητή των Πιστών. Όμως, το παλάτι δεν μπορούσε να τους προσφέρει βοήθεια, αφού δεν διέθετε προμήθειες σε τρόφιμα. Έτσι, όταν έγινε το γεύμα για τον Εορτασμό της Θυσίας, οι σκλάβοι του παλατιού όρμησαν και άρπαξαν τα φαγητά από τα τραπέζια.

Σε όλα τα μέρη της χώρας οι σκλάβοι άρχισαν να ξεσηκώνονται και οι πολίτες αναγκάστηκαν να δημιουργήσουν ομάδες ασφαλείας για να προστατευτούν. Όσο για την κυβέρνηση, έδωσε την άδεια να σκοτώνουν τους σκλάβους.

Ο επόμενος, ακόμα χειρότερος λιμός ενέσκηψε το 1064 και διήρκεσε επτά ολόκληρα χρόνια. Το καρβέλι κόστιζε 15 δηνάρια (η τιμή του δηναρίου (1917) είναι κάτι παραπάνω από 2,50 δολάρια), σχεδόν διακόσια λίτρα δημητριακά πουλιόνταν προς 100 δηνάρια και τα αβγά που σπάνιζαν, έφταναν το ένα δηνάριο το ένα.

Οι γάτες και οι σκύλοι πουλιόνταν σε απίστευτες τιμές, ενώ οι γυναίκες, καθώς δεν μπορούσαν να αγοράσουν τρόφιμα με αντάλλαγμα τα μαργαριτάρι και τα σμαράγδια τους, τα πετούσαν στους δρόμους. Σύμφωνα με κάποιον ιστορικό της εποχής, μια γυναίκα έδωσε ένα κολιέ αξίας 1.000 δηναρίων για μια χούφτα αλεύρι. Στους στάβλους του χαλίφη, όπου υπήρχαν 10,000 άλογα και μουλάρια, απέμειναν τρία κοκαλιάρικα γέρικα άλογα.

Οι κάτοικοι πάνω στην απελπισία τους οδηγήθηκαν στον κανιβαλισμό. Το ανθρώπινο κρέας, το οποίο πουλιόταν ελεύθερα, το προμηθεύονταν με το χειρότερο τρόπο. Χασάπηδες κρύβονταν πίσω από τα παράθυρα του πάνω ορόφου των σπιτιών που έβλεπαν στους πολυσύχναστους δρόμους.

Έριχναν σκοινιά στα οποία ήταν κρεμασμένα μεγάλα τσιγκέλια για κρέας και παγίδευαν τους ανυποψίαστους περαστικούς. Τραβούσαν προς τα πάνω τα θύματά τους, που φώναζαν τρομαγμένα και μετά τα μαγείρευαν προτού τοποθετήσουν το κρέας τους στους υπαίθριους πάγκους για να το πουλήσουν.

Αντίστοιχη ήταν η κατάσταση και τα έτη 1201 και 1202. σύμφωνα με το χρονογράφο Αμπντ – ελ – Λατίφ, που υποστηρίζει ότι ο πεινασμένος όχλος έτρωγε συχνά ανθρώπινο κρέας, πολλές περιοχές και χωριά ερήμωσαν στη διάρκεια της πείνας που ακολούθησε μετά την πτώση της στάθμης του Νείλου το 1200 και το 1201.

Βέβαια, η τιμωρία για όσους πιάνονταν ήταν ο θάνατος στην πυρά, αλλά ελάχιστοι από τους εγκληματίες συλλαμβάνονταν.

Συχνά οι γονείς έτρωγαν τα ίδια τους τα παιδιά, ενώ οι άντρες ορμούσαν στις γυναίκες που περπατούσαν στο δρόμο και άρπαζαν τα μωρά από την αγκαλιά τους. Ο χρονογράφος περιγράφει με λεπτομέρειες τον τρόπο με τον οποίο οι απαγωγείς – δολοφόνοι μαγείρευαν τα μωρά που άρπαζαν.

Σε ότι αφορά τους λιμούς στην Αγγλία, πρόκειται σίγουρα για τις πιο μελανές σελίδες στην ιστορία της. Στις αρχές του 8ου αιώνα η λιμοκτονία που επεκτάθηκε και στην Ιρλανδία, οδήγησε στον κανιβαλισμό.

Ωστόσο, η περίοδος της Βασιλείας του Έθελρεντ του Ανέτοιμου, από το 1005 έως το 1016, ήταν η χειρότερη όλων των εποχών. Οι χρονογράφοι, οι οποίοι παρουσίαζαν την κατάσταση όπως πραγματικά ήταν, ανέφεραν ότι πέθανε ο μισός πληθυσμός του μεγαλύτερου νησιού(Αγγλία).

Ο λιμός του 1069 ήταν τόσο τρομερός, που οι χωρικοί από το βορρά, μην μπορώντας πλέον να εξασφαλίσουν σκυλιά και άλογα για να ικανοποιήσουν την πείνα τους, έγιναν σκλάβοι ώστε να τους ταΐζουν οι αφέντες τους.

Όλη η γη από το Ντάραμ μέχρι το Γιορκ παρέμεινε ανεκμετάλλευτη επί εννέα χρόνια, αφού δεν υπήρχαν άτομα να την καλλιεργήσουν, αναφέρει ο Μπέβερλι, ενώ ένας άλλος συγγραφέας καταγγέλλει την ένδεια που οδήγησε στον κανιβαλισμό.

Η χειρότερη μορφή λιμοκτονίας όμως ήταν εκείνη που έπληξε το λαό της Αγγλίας την εποχή του Ριχάρδου του Λεοντόκαρδου. Υπάρχει μια μικρή αναφορά για το λιμό αυτής της περιόδου στον Ιβανόη.

Μετά τη λιμοκτονία ακολούθησε λοιμώδης πυρετός, που εξαπλώθηκε «σαν να προερχόταν από τα πτώματα των πεθαμένων από την πείνα». Δεν κηδεύονταν παρά μόνο οι πλούσιοι, ενώ στις πυκνοκατοικημένες περιοχές τα θύματα θάβονταν σε ρηχά χαντάκια.

Με εξαίρεση τον πρόσφατο [Α΄] Παγκόσμιο Πόλεμο, καμία άλλη μεγάλη καταστροφή που γνώρισε η ανθρωπότητα δεν μπορεί να συγκριθεί με το Μαύρο Θάνατο [πανούκλα] και τη λιμοκτονία που ακολούθησε και έπληξε όλο το δυτικό πολιτισμό στα μέσα στης δεύτερης δεκαετίας του 14ου αιώνα.

Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις, οι απώλειες ξεπέρασαν τα 20,000,000 άτομα.

Με βάση μια εμπεριστατωμένη μελέτη, όλα ξεκίνησαν από τη Β. Κίνα, όταν μια μεγάλη πλημμύρα κατέστρεψε τις σοδειές και εκατοντάδες χιλιάδες άτομα πέθαναν από την πείνα. Τα ποντίκια βοήθησαν στην εξάπλωση της πανούκλας και σε άλλες χώρες.

Ένα από τα πρώτα μέρη της Ευρώπης όπου εμφανίστηκε ο Μαύρος Θάνατος ήταν ένα μικρό γενοβέζικο οχυρό στην Κριμαία, το δυτικό άκρο της χερσαίας εμπορικής οδού της Κίνας. Εκείνη την εποχή οι Τάταροι πολιορκούσαν το οχυρό και αρκετοί Κινέζοι έμποροι βρήκαν εκεί καταφύγιο.

http://aegeanhawk.blogspot.gr/2014/08/blog-post_0.html

Η πολιορκία σταμάτησε επειδή ο στρατός τράπηκε σε φυγή εξαιτίας της πανούκλας, μεταδίδοντάς τη με αυτό τον τρόπο προς το νότο, τη Μικρά Ασία, τη Συρία και την Αίγυπτο. Πλοία από τον Εύξεινο Πόντο μετέφεραν την επιδημία στην Κωνσταντινούπολη και στη Γένοβα και από εκεί εξαπλώθηκε σε όλες τις ακτές της Μεσογείου.

Καμία χώρα της Ευρώπης όμως δεν υπέφερε τόσο από λιμούς όσο η Γαλλία από τον 8ο αιώνα μέχρι τα τέλη του 18ου αιώνα.

Στα πρώτα στάδια του φεουδαρχισμού, από το 987 έως το 1059, σαράντα οκτώ λιμοί έπληξαν τους χωρικούς – κατά μέσο όρο μια επιδημία πείνας κάθε δεκαοκτώ μήνες. Το 1000 ήταν περίοδος μεγάλων δεινών, καθώς ολόκληρη η χώρα κυριεύθηκε από παανικό, εξαιτίας του φόβου για την έλευση του τέλους του κόσμου.

Χιλιάδες άτομα έγιναν προσκυνητές, άφησαν τα σπίτια και τα χωράφια τους, ανακόπτοντας έτσι την ομαλή πορεία της ανθρωπότητας. Αυτό ήταν το πρώτο κύμα της μεγάλης μετακίνησης πληθυσμού που έπειτα από έναν αιώνα εκφράστηκε με την μορφή των σταυροφοριών.

Η Γαλλία υπέφερε πολύ από λιμούς και λοιμούς, ιδιαίτερα την εποχή των σταυροφοριών. Όμως, όπως συνέβη και στα άλλα κράτη τα οποία συμμετείχαν στις απόπειρες ανακατάληψης των Αγίων Τόπων που βρίσκονταν στα χέρια των μωαμεθανών, τα πιο αξιοσημείωτα περιστατικά ένδειας παρατηρήθηκαν στα στρατεύματα που ήταν στην Παλαιστίνη και στην Αίγυπτο παρά στην πατρίδα.

Στην Α΄Σταυροφορία εξαιτίας της πανούκλας και της λιμοκτονίας οδηγήθηκαν στο θάνατο 100,000 άτομα, άντρες, γυναίκες και παιδιά, από το Σεπτέμβριο μέχρι το Δεκέμβριο του 1097.

Στη σταυροφορία κατά των αιρετικών, το 1218, το ένα έκτο των επιτιθέμενων χάθηκε στην πολιορκία της πόλης Δαμιέτης της Αιγύπτου, ενώ επέζησαν 3,000 (μερικοί ιστορικοί αναφέρουν 10,000) από τους 70,000 κατοίκους της πολιορκημένης πόλης.

«Το 1437 μεγάλη λιμοκτονία έπληξε τη Γαλλία και πολλές άλλες χριστιανικές χώρες», αναφέρει ο Ενγκεράν ντε Μονστρελέ. «Ήταν αξιοθρήνητο θέαμα να βλέπεις πλήθος κόσμου να πεθαίνει στις μεγάλες πόλεις και τα πτώματα να στοιβάζονται σε σωρούς κοπριάς. Μερικές πόλεις απομάκρυναν τους φτωχούς εκτός των τειχών τους, ενώ άλλες τους δέχονταν και τους έδιναν τα απαραίτητα, όσο αυτό ήταν εφικτό. Σε αυτή τη φιλανθρωπική δραστηριότητα πρωτοστατούσε το Καμπρέ».

Η Ιρλανδία έχει γνωρίσει επίσης πολλά δεινά, και οι λιμοί που κατά καιρούς έπληξαν το λαό της χώρας δεν ήταν το πιο σημαντικό από αυτά. Στις αρχές του 963 – 964 μια αβάσταχτη λιμοκτονία ταλάνισε τη χώρα και λέγεται ότι οι γονείς πουλούσαν τα παιδιά τους έναντι χρημάτων για να αγοράσουν τρόφιμα. Τρεις φορές, τουλάχιστον, οι χωρικοί κατέφυγαν στον κανιβαλισμό, ενώ έτρωγαν ακόμα και τους πεθαμένους.

Ωστόσο, η πιο ζοφερή εποχή ήταν αναμφίβολα στη διάρκεια των δύο φοβερών λιμών του 19ου αιώνα, αμέσως μετά την κακή σοδειά πατάτας. Ο λιμός του 1822 ήταν ο προάγγελος της ερήμωσης της χώρας το 1845 -1846.

Εξαιτίας των θανάτων και της μετανάστευσης, το 1845 ο πληθυσμός του νησιού μειώθηκε στα 6.600.00 άτομα (από 8.300.000 που ήταν) και έκτοτε εξακολούθησε να μειώνεται, φτάνοντας σήμερα [1917] τα 4.300.000 άτομα.

Στα αρχαία χρονικά των μαχαραγιάδων της Ινδίας, πολύ μικρό κομμάτι αφιερώνεται στη δυστυχία των απλών ανθρώπων.

Το 1630, μια καταστροφική ξηρασία ταλαιπώρησε την επαρχία του Γκουγιαράτ και πολλές περιοχές ερήμωσαν. Ένας Ολλανδός έμπορος που επέστρεψε από το Σουάλι ανέφερε ότι από τις 260 οικογένειες επέζησαν μόνο οι 11, ενώ στο Σουράτ, μια πυκνοκατοικημένη πόλη, συνάντησε ελάχιστους ζωντανούς ανθρώπους – σε κάθε γωνιά υπήρχαν πτώματα και κανείς για να τα θάψει.

Σε αντίθεση με άλλες χώρες όπου οι λιμοί οφείλονται συνήθως σε διάφορα αίτια τα οποία οδηγούν στην καταστροφή της σοδειάς, στην Ινδία είναι σχεδόν πάντα αποτέλεσμα της ξηρασίας.

Ο πρώτος λιμός της Ινδίας που προσήλκυσε το ενδιαφέρον των Δυτικών ήταν αναμφίβολα αυτός του 1769 – 1770, όταν χάθηκαν πάνω από 10.000.000 ψυχές, το ένα τρίτο δηλαδή του πληθυσμού της Βεγγάλης. Όπως όλες οι λιμοκτονίες, προκλήθηκε από την ανομβρία, αλλά και από την κακοδιοίκηση της Εταιρείας Ανατολικών Ινδιών.

Μια ακόμα χώρα που επλήγη από λιμούς είναι η Κίνα. Εδώ το πρόβλημα δεν ήταν οι κακές σοδειές, αλλά η αύξηση του πληθυσμού. Μεταξύ 1333 και 1337 η κατάσταση ήταν πολύ άσχημη και πιθανότατα τότε εμφανίστηκαν τα αίτια της καταστροφής που προξένησε στην Ευρώπη, την επόμενη δεκαετία, ο Μαύρος Θάνατος.

Λοιμός και λιμοκτονία ερήμωσαν τη χώρα. Οι πολλές βροχές είχαν ως συνέπεια καταστροφικές πλημμύρες και, σύμφωνα με κινεζικά αρχεία, 4.000.000 άνθρωποι πέθαναν από ασιτία μόνο στα περίχωρα του Κιανγκ.

Ισχυροί σεισμοί σημειώθηκαν σε πολλές περιοχές, με αποτέλεσμα το σχηματισμό βουνών και μεγάλων λιμνών. Η μανία των στοιχείων της φύσης καταλάγιασε και οι καταστροφικές συνέπειες του λιμού κόπασαν τη χρονιά ακριβώς που έφτασε ο Μαύρος Θάνατος στην Αγγλία.

Οι τέσσερις λιμοί, τα έτη 1810, 1811, 1846 και 1849, λέγεται ότι οδήγησαν στο θάνατο 45.000.000 άτομα. Την περίοδο 1875 -1878 σε τέσσερις επαρχίες στη Βόρεια Κίνα, στην περιοχή που είναι γνωστή ως «Κήπος της Κίνας», εξαιτίας της ξηρασίας οι σοδειές ήταν πολύ φτωχές, και σε μια περιοχή με το μέγεθος περίπου της Γαλλίας πέθαναν 9.000.000 άνθρωποι.

Δύο πρόσφατες [1917] περίοδοι λιμών στην Κίνα ήταν τις χρονιές 1906 και 1911, όταν η λεκάνη του ποταμού Γιανγκτσε πλημμύρισε, επηρεάζοντας τη ζωή 10.000.000 ατόμων που διέμεναν εκεί.

Στη διάρκεια των δύο αυτών λιμών πολλοί γονείς αναγκάστηκαν να πουλήσουν τις κόρες τους όχι μόνο για να αποκτήσουν τρόφιμα αλλά και για να μην πεθάνουν από την πείνα τα υπόλοιπα παιδιά τους. Συνήθως τις πουλούσαν για σκλάβες σε πλούσιες οικογένειες.

Όταν άρχισε η περίοδος της δυστυχίας, τα κορίτσια από δέκα έως δεκαπέντε ετών πουλιόνταν έναντι 20 δολαρίων έκαστο. Όμως, καθώς η κατάσταση ήταν δυσβάσταχτη, η τιμή στα σκλαβοπάζαρα έπεσε στα 60 σεντς, ενώ έγινε ευρύτερα γνωστό το περιστατικό ενός πατέρα που αναγκάστηκε να δώσει το κορίτσι του για 14 σεντς και δύο μπολ ρύζι.

Εκτός από τους Ινδούς και τους Κινέζους και οι Ρώσοι χωρικοί αντιμετώπισαν τις συνέπειες της φτώχειας και της πείνας.

Ένας από τους πρώτους λιμούς που έχουν καταγραφεί στη Ρωσία είναι αυτός του 1600, που διήρκησε τρία χρόνια και οδήγησε στο θάνατο 500.000 χωρικούς. Γάτες, σκυλιά και ποντίκια φαγώθηκαν, οι ισχυροί επικράτησαν επί των ασθενέστερων και στα χασάπικα των λαϊκών αγορών πουλιόταν ανθρώπινο κρέας.

Οι πιο πρόσφατοι λιμοί της Ρωσίας είναι από τους χειρότερους στην ιστορία της. ενέσκηψαν τα έτη 1891, 1906 και 1911.

Το 1906 η κυβέρνηση έδινε 20 κιλά αλεύρι το μήνα σε κάθε άτομο κάτω των 18 ετών ή άνω των 59. Οι χωρικοί που ήταν μεταξύ 18 και 59 ετών δεν δικαιούνταν τίποτα, οπότε κατέστη αναγκαίο για τους νεότερους και τους γεροντότερους να μοιράζονται το ελάχιστο αλεύρι που έπαιρναν με εκείνους που δεν είχαν τίποτα. Η δυστυχία ήταν έντονη και το ηθικό πολύ πεσμένο, αλλά τα στατιστικά στοιχεία που υπάρχουν δεν είναι αξιόπιστα.

Ο λιμός του 1911 επεκτάθηκε στο ένα τρίτο του ευρωπαϊκού τμήματος της αυτοκρατορίας και επηρέασε 30.000.000 ανθρώπους, ενώ 8.000.000 λιμοκτονούσαν. Οι άποροι τρέφονταν με ρίζες, φλοιούς δέντρων και πικρό ψωμί από βελανίδια.

πηγή: National Geographic – Ιούνιος 2009


πηγή: http://www.pentapostagma.gr/2015/01/%cf%84%cf%81%ce%bf%ce%bc%ce%b1%ce%ba%cf%84%ce%b9%ce%ba%ce%bf%ce%af-%ce%bb%ce%b9%ce%bc%ce%bf%ce%af-%cf%84%ce%bf%cf%85-%cf%80%ce%b1%cf%81%ce%b5%ce%bb%ce%b8%cf%8c%ce%bd%cf%84%ce%bf%cf%82-%cf%80%cf%8c.html#ixzz3O5URugNL