Ο καλύτερος τρόπος για να γνωρίσει κάποιος το Νίκο Σαμψών, είναι μέσα από τις αφηγήσεις των φίλων και των συναγωνιστών του. Τρείς συναγ...
ΝΕΟΠΤΟΛΕΜΟΣ ΛΕΦΤΗΣ
«Ο Νίκος αρχικά ήταν μέλος της ΕΟΚΑ της Επαρχίας Αμμόχωστου αλλά μετά ήρθε στην Λευκωσία όπου έπιασε δουλεία στον Φιλελεύθερο ως φωτορεπόρτερ. Στην Λευκωσία εντάχθηκε στο Εκτελεστικό μαζί με μένα, τον Ιωνά Νικολάου, τον Κυριάκο Κολοκάση, τον Σπύρο Κυριάκου και τον Πραξιτέλη Βογαζιανό. Στην ομάδα μας είχαμε και γυναίκες, την Ελένη Χριστοφορίδου, την Βερονίκη και την Αυγούλα Καρύδα, οι οποίες κυρίως μετέφεραν τα όπλα. Είναι πολλά αυτά που θυμάμαι σχετικά με την δράση μας αλλά θα σας πως για την υπόθεση στην Οδό Λήδρας, την γνωστή υπόθεση εκτέλεσης των ανθρωποκυνηγών, οι οποίοι είχαν έρθει στην Κύπρο για να συλλάβουν τον Γρίβα και να καταστείλουν την δράση της ΕΟΚΑ. Είχαν μάλιστα φοβερή φήμη λόγω των επιτυχιών τους σε όλες τις άλλες χώρες που είχαν σταλεί να καταστείλουν εξεγέρσεις εναντίον των Άγγλων. Εγώ τότε, με την ίδρυση της ΕΟΚΑ άνοιξα μαζί με τον μακαρίτη τον Μάρκο Δράκο το γραφείο ταξί «Παρθενών». Ένα πρωί ήρθε ο Νίκος και μου είπε χαρακτηρίστηκα -εμείς γνωρίζαμε για την κάθοδο των ανθρωποκυνηγών- ότι τρείς Εγγλέζοι γυρίζουν στην Λευκωσία και λένε ότι θα συλλάβουν τον Αρχηγό, τον Διγενή. Τον ρώτησα ποιος του έδωσε αυτή την πληροφορία και μου είπε ο Βάσος Κυριλλής. Μπήκαμε αμέσως στο ταξί και πήγαμε και πήραμε μαζί μας τον Άθω Πετρίδη και τον Άντη Τσεριώτη και όπλα από τον Στέλιο Πιτσιλίδη και κατευθυνθήκαμε προς την παλιά Λευκωσία. Αφού περάσαμε με το αυτοκίνητο από την Οδό Λήδρας όπου και εντοπίσαμε τους Εγγλέζους, κατευθυνθήκαμε προς την εκκλησία της Φανερωμένης, όπου και στάθμευσα το αυτοκίνητο. Τους είπα να πάνε και ότι θα τους περίμενα εκεί. Μετά από μισή ώρα περίπου ήρθε ο Νίκος. Μόλις τον είδα τον ρώτησα που είναι ο Άντης και Άθως. Μου είπε ότι ο Άντης πρέπει να τραυματίστηκε και τον κουβαλά ο Άθως. Μετά από λίγα λεπτά ήρθαν και οι δύο. Θυμάμαι ότι την ώρα που ξεκίνησα το αυτοκίνητο πετάχτηκε μπροστά μας ένα ταξί που θα μας έκλεινε τον δρόμο εμποδίζοντας την διαφυγή μας. Αμέσως άρπαξα το πιστόλι από τα χέρια του Νίκου και το πρόταξα προς τον οδηγό φωνάζοντας του να μην τολμήσει να προχωρήσει. Ο άνθρωπος έμεινε κόκαλο. Αμέσως ξεκινήσαμε για τον Πιτσιλίδη που ήταν απέναντι από το Αρχηγείο της Αστυνομίας. Μόλις φτάσαμε εκεί και αφήσαμε τα όπλα άρχισε το κέρφιου.
Ο Νίκος ήταν πάντα πρόθυμος και τολμηρός να συμμετάσχει σε οποιαδήποτε αποστολή όσο επικίνδυνη και εάν ήταν. Ο Νίκος ήταν ο μοναδικός που μπορούσε να φέρει εις πέρας οποιαδήποτε αποστολή. Ειδικά στο εκτελεστικό δεν υπήρξε ανώτερος του.
Μέχρι την στιγμή που καταζητηθήκαμε και οι δύο από τους Άγγλους, ο Νίκος ήταν πάντα μαζί μου. Και επειδή εγώ ήμουν πιο μεγάλος σε ηλικία τον πρόσεχα και τον είχα σαν παιδί μου. Μετά φύγαμε για την Ζώδια και την Κάτω Ζώδια.
Όταν ήρθε η πληροφορία ότι ο άγγλος κυβερνήτης Σερ Χιού Φουτ συνήθιζε να πηγαίνει βόλτα με το άλογο του στο Στρόβολο, κοντά στην Κληματαριά, δόθηκε εντολή σε μένα και στον Νίκο να επιστρέψουμε Λευκωσία για να τον εκτελέσουμε. Δυστυχώς ο Νίκος δεν πρόλαβε να επιστρέψει στη Λευκωσία γιατί τον συνέλαβαν στο Δάλι. Ήταν φανερό ότι κάποιος τον πρόδωσε. Μετά από τη σύλληψη του υπέστη από τους Άγγλους φρικτά βασανιστήρια.»
ΠΑΝΤΕΛΑΚΗΣ ΣΟΥΓΛΙΔΗΣ
«Η μνήμη του Νίκου θα είναι αιώνια, διότι άνθρωποι, ήρωες, λεβέντες σαν εκείνον δεν υπάρχουν πουθενά.
Με το Νίκο, τον Άτρωτο, ζήσαμε πάρα πολλά μαζί, αλλά κάτι που δε θα ξεχάσω ποτέ είναι μια επιχείρηση κατά την τουρκανταρσία του 1963, που συμμετείχαμε όλοι οι λόχοι, πέντε στον αριθμό. Ο λόχος του οποίου ηγούμουν εγώ ήταν στην πρώτη γραμμή, ενώ οι υπόλοιποι ανέμεναν οδηγίες για να προχωρήσουν προς την Μανσούρα στα Κόκκινα. Όταν οι Τούρκοι άρχισαν να μας πυροβολούν, πήρα το αρχηγείο για οδηγίες και ο στρατηγός Καρούζος με τον Αείμνηστο Λάσκαρη μου έδωσαν οδηγίες να μην ανταποκριθούμε. Δηλαδή να μην απαντήσουμε στους σφοδρούς πυροβολισμούς των Τούρκων. Εγώ τότε είπα στον στρατηγό Καρούζο ότι οδηγίες παίρνω μόνο από τον αρχηγό μου Νίκο Σαμψών, και όταν μου έδωσε τον Νίκο στον ασύρματο αυτός μου είπε: δώστους να καταλάβουν. Αυτό είναι κάτι που δε θα ξεχάσω ποτέ. Το θάρρος και η δύναμη του Νίκου Σαμψών ήταν μοναδική. Βεβαίως μετά από τις οδηγίες που μου έδωσε αρχίσαμε να βάλλουμε εις απάντηση των Τούρκων μέχρι που σταμάτησαν». Όπως εξήγησε στη «Μ» ο Παντελάκης Σουγλίδης, στον Νίκο «κόλλησαν» το παρατσούκλι ΑΤΡΩΤΟΣ επειδή έφτασε πολλές φορές κατά την διάρκεια του Αγώνα κοντά στο θάνατο, αλλά οι σφαίρες ποτέ δεν τον έπληξαν. Όπως μας είπε, τόσο κατά την μάχη του Νοσοκομείου όσο και σε τρείς άλλες περιπτώσεις τα ρούχα του Νίκου μετά από τις ανταλλαγές πυροβολισμών με τους Άγγλους ήταν σε δύο-τρία σημεία τρύπια από σφαίρες! Όλοι τους όταν τα έβλεπαν έμεναν με το στόμα ανοικτό. Πως ήταν δυνατό να περάσουν οι σφαίρες από τα ρούχα αλλά ποτέ να μην πλήξουν το σώμα του!
ΝΤΙΝΟΣ ΚΟΥΠΕΠΙΔΗΣ
Ο Ντίνος Κουπεπίδης έτυχε το 1960 να πιάσει δουλεία στην εφημερίδα «Η ΜΑΧΗ», εκεί γνώρισε τον Νίκο Σαμψών και από τότε μέχρι και την τελευταία στιγμή ήταν στο πλευρό του. Ξεκινώντας να μιλά για τον Νικόλαο, όπως τον αποκαλεί, τα μάτια του βουρκώνουν και η φωνή του αρχίσει να τρεμοπαίζει. «Έχω περάσει τόσα πολλά δίπλα στο Νικόλαο που δεν τα χωράει ο νους του ανθρώπου. Εάν αρχίσω να μιλώ για όλα αυτά θα χρειαστούν πολλές εφημερίδες για να χωρέσουν.
Ο Νικόλαος ήταν ο νεοέλληνας Κολοκοτρώνης της Κύπρου. Είχε μια ψυχή τόσο δυνατή που τίποτα και καμία δύναμη δε μπορούσε να τη διαπεράσει. Και μια καρδία, που εάν όλοι στην Κύπρο σμίζουμε σήμερα τις καρδίες μας, δεν υπάρχει περίπτωση να τη φτάσουμε. Τόση παλικάρια είχε πάνω του. Ποτέ δε φοβήθηκε τίποτα ούτε τον ίδιο το θάνατο δε φοβήθηκε. Δε δείλιασε ποτέ. Δεν τα έβαλε ποτέ κάτω. Ήταν πάντα στην πρώτη γραμμή.
Αυτοί που τον κατηγορούσαν ήταν αυτοί που δεν τον γνώριζαν. Άμα τον γνώριζες σε κέρδιζε αμέσως και δεν υπήρχε περίπτωση να μην τον θαυμάσεις για τον χαρακτήρα του, τη μεγάλη του καρδία, τη δύναμη της ψυχής του, το θάρρος και την ανδρεία του.
Θυμάμαι όταν είμαστε στην Ομορφίτα, το 1963, ο Νίκος και καμία τριανταριά αμούστακα παιδιά, ήρθε ο Γιωρκάτζης να μας προειδοποιήσει ότι έρχεται προς το μέρος μας η ΤΟΥΡΔΥΚ και πρέπει να φύγουμε. Η απάντηση του Νικόλαου ήταν: «Θέλω μόνο σφαίρες, δεν θέλω τίποτα άλλο». Κάτσαμε τότε ακόμα δύο μέρες στην Ομορφίτα. Μαζέψαμε τα γυναικόπαιδα και τους φυγαδέψαμε …
Σώσαμε εκατοντάδες αθώες ψυχές.
Θυμάμαι επίσης ότι σε μια επίθεση, σε στιγμή πέρασα μπροστά του. Γύρισε τότε και μου είπε: «πρώτος εγώ είμαι, εσάς σας έφερα για σας πάρω πίσω». Πολλές φορές μου έλεγε ουδείς δειλός εδοξάσθει.
Είχαμε περάσει παρά πολλά μαζί και καλά και κακά και άσχημα και τραγικά και επικίνδυνα.
Δε θα ξεχάσω ποτέ την μοναδική ίσως φορά που τον είδα να δακρύζει και να είναι ράκος. Ήταν μια νύχτα όταν μου τηλεφώνησε πολύ ταραγμένος και μου είπε να πάω αμέσως σπίτι του. Τότε έμενε στην οδό Δελφών. Όταν έφτασα βρήκα όλη την οικογένεια με σκυμμένο το κεφάλι. Ο Νίκος μου είπαν είναι στην κουζίνα. Καθόταν σε μια καρέκλα και κρατούσε το κεφάλι του. Τον ρώτησα τι έγινε. Τα μάτια του ήταν ολοκόκκινα και φουσκωμένα. Γύρισε προς το μέρος μου και μου είπε ότι απόψε δολοφόνησαν τον Κικέρωνα. Ο Κικέρων ήταν ο Πολύκαρπος Γιωρκάτζης. Τον Γιωρκάτζη τον εκτιμούσε πάρα πολύ και ο θάνατος του, του στοίχισε.
Οφείλω όμως να πω ότι και ο Πόλυς ήταν ένας πολύ χαρισματικός άνθρωπος. Είχε το πιο διαπεραστικό βλέμμα που αντίκρισα ποτέ σε άνθρωπο και ένα αγγελικό χαμόγελο που σε σκλάβωνε αμέσως. Σου μιλούσε και νόμιζες ότι άκουγες μουσική.
Εμείς που γνωρίσαμε και ζήσαμε αυτούς τους ανθρώπους από κοντά καταλαβαίνουμε το πόσο σήμερα η Κύπρος έχει ανάγκη από ένα Άτρωτο και ένα Κικέρωνα. Που δε θα κάθονται στα γραφεία και να δίνουν διαταγές αλλά θα βρίσκονται πάντα στην πρώτη γραμμή του οπουδήποτε αγώνα και θα πολεμούν για το καλό της Κύπρου και όχι το δικό τους. Ας είναι αιωνία η μνήμη τους.»
ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΠΟΥ ΣΥΝΕΒΑΛΛΑ ΣΤΙΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΜΈΣΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΡΕΥΝΑ ΤΟΥ ΣΥΝΕΡΓΑΤΗ ΤΗΣ «ΜΑΧΗΣ» ΝΙΚΟΥ ΘΕΟΔΩΡΟΥ
Για να ολοκληρωθεί, όμως, η έρευνα, θα πρέπει να περιλάβει και το κεφάλαιο της προδοσίας της Κύπρου, το 1974. Μια προδοσία πολυδιάστατη, με πολλούς και ανέλπιστους φορείς. Ακόμα, θα πρέπει να καλύψει το ρόλο της μοναρχοδεξιάς σχετικά με τα ελληνικά δρώμενα, τη Μικρασιατική Καταστροφή, τον εμφύλιο πόλεμο 1944-1949 και, φυσικά, τις Συμφωνίες Ζυρίχης και Λονδίνου.
Σε ό,τι αφορά τον αγωνιστή Ν. Σαμψών, θα πρέπει να πούμε ότι μετείχε στον πόλεμο κατά του Στρατηγού Γρίβα Διγενή την περίοδο 1964-67,αρχής γενομένης από το ολοσέλιδο άρθρο του στη «Μάχη», τον Οκτώβρη 1964. Επίσης «δούλεψε» και ενάντια στην εκλεγμένη εθνική Κυβέρνηση Γεωργίου Παπανδρέου, του λαοφιλούς Πρωθυπουργού της Ελλάδας που προώθησε τόσο πολύ την Ένωση. Επίσης, η αρθρογραφία της «Μάχης», τον Απρίλη, Μάη και Ιούνη 1965, στρεφόταν με πάθος ενάντια στον Πρωθυπουργό, τον Γλαύκο Κληρίδη, τον Αντρέα Παπαντρέου και το Στέφανο Στεφανόπουλο. Ήταν μια προσπάθεια υπόσκαψης του «Γέρου της Δημοκρατίας», μέχρι που, τελικά, ο Παπανδρέου ανατράπηκε, με το βασιλικό πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου 1965.
Παράλληλα, η «Μάχη» θεωρούσε το Σχέδιο Άτσεσον για την Κύπρο διχοτομικό, ενώ πολλοί άλλοι ιστορικοί ερευνητές, όπως ο Άντης Ροδίτης στο βιβλίο του «Κουράγιο Πηνελόπη» το θεωρεί ως ευκαιρία για την Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα.
Όλη αυτή η προσπάθεια, δεν ήταν άσχετη με τις ενέργειες του άπειρου και άσοφου τότε νεαρού βασιλιά Κωνσταντίνου του Β΄ (για την Εκκλησία μας ήταν, ατυχώς, ο Κωνσταντίνος ο 13ος, δηλαδή συνεχιστής της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας) να ανατρέψει την Κυβέρνηση του Γεώργιου Παπανδρέου. Γιατί όμως; Ας γίνουν δίκες για τα γεγονότα εκείνα και μέχρι το 1974, για να δούμε όλοι, ειδικά οι αδαείς, τι πραγματικά συνέβηκε.
Σήμερα, τραβάμε τα μαλλιά μας για το χαλί της Ελλάδας. «Τις πταίει;», κατά τον Χαρίλαο Τρικούπη; Φταίει «το ριζικό μας το κακό», κατά το Βάρναλη. Φταίνε οι αμαρτίες μας, κατά την Αγία Γραφή., κι αυτό δεν είναι σχήμα λόγου, γιατί η αλήθεια αποκαλύπτεται καθημερινά στις ειδήσεις, που αποδεικνύουν, ότι ουδέποτε υπήρξαν τόσοι πολλοί και τόσο φανατικοί άθεοι και εχθροί της Εκκλησίας, όσο στη σημερινή Ελλάδα. Και, δυστυχώς, δεν συνετίζονται με τίποτε.
Ο βασιλιάς, λοιπόν, ανέτρεψε στις 15 Ιουλίου 1965 τον Πρωθυπουργό Παπανδρέου και στις 21 Απριλίου 1967, οι στρατιωτικοί ανέτρεψαν τον προσωρινό Πρωθυπουργό, τον λάτρη του ελληνοχριστιανικού πολιτισμού, τον Χριστιανό φιλόσοφο, Παναγιώτη Κανελλόπουλο. Από εκεί και πέρα, είναι γνωστά τα γεγονότα στους πολιτικοποιημένους και αντικειμενικούς πολίτες: Ασχέτως των λαθών της Χούντας, η Βουλή της Κύπρου ψήφισε ΟΜΟΦΩΝΩΣ το 1967 την Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα, όμως ο Μακάριος αρνήθηκε πεισματικά ν’ ακολουθήσει. Αντιθέτως, με τα ύποπτα γεγονότα του Νοέμβρη 1967, κατάφερε ν’ απομακρυνθεί από την Κύπρο η Ελληνική Μεραρχία, ενώ έπρεπε να χρησιμοποιηθούν τα γεγονότα εκείνα ως κάλλιστη αφορμή για κήρυξη της Ένωσης.
Ο Πρωθυπουργός της Τουρκίας Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ, είχε διακηρύξει αργότερα πως ΔΕΝ θα γινόταν τουρκική εισβολή στην Κύπρο, γιατί η Τουρκία δεν διέθετε αποβατικά πλοία. Άρα, η Ένωση θα ήταν γεγονός, αλλά ο Μακάριος, όπως και εκ των υστέρων αποδεικνύεται, ήταν ανθενωτικός, διπρόσωπος δημαγωγός, ανεκδιήγητος ιεράρχης και επίορκος, όπως αποδεδειγμένα και επανειλημμένα φάνηκε.
Οι καλύτεροι θεολόγοι της Ελλάδας τα έλεγαν αυτά τότε, αλλά ήταν αργά. Όφειλαν ευθύς εξ αρχής να το διακηρύξουν, από το 1959 ή, τουλάχιστον, το 1964, ή και το 1968, ότι μόνος ο Μακάριος αποφάσισε και έκανε – όπως πάντα – του κεφαλιού του. Αποκήρυξε την Ένωση ως ανέφικτη και αναζήτησε λύση, δήθεν «εφικτή». Τότε, ακριβώς, όφειλαν να του υποδείξουν την παρασπονδία του από την ορθή εθνική γραμμή, τόσο οι τρεις Κύπριοι Μητροπολίτες, όσο και οι επιφανείς θεολόγοι της Ελλάδας. Δυστυχώς, σχεδόν απαξάπαντε,ς αποδείχθηκαν ανεπαρκείς και φοβισμένοι. Δεν είχαν το θυσιαστικό στοιχείο. Επίσης, οι Κύπριοι Θεολόγοι («γιορτάζει» φέτος τα 50χρονά της η ΠΕΕΘ) ήταν χωρισμένοι σε δύο στρατόπεδα. Η πλειοψηφία, με το ρεύμα και κατά συμφέρον, τάχθηκαν υπέρ του Μακαρίου, ενώ οι άλλοι εναντίον, μάλλον από εθνική, παρά θεολογική άποψη.
Και σ’ αυτή, ακριβώς, την περίπτωση, ορθώς ελέχθη από τον Γέροντα Παΐσιο, ότι οι Ιεροί Κανόνες δεν είναι κανόνια. Αφού, όμως, κάποιοι υπέκυψαν το 1959, δεύτερη φορά το 1964, τρίτη το 1968, τότε ας περίμεναν άχρι καιρού και ας απευθύνονταν στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, ως κατήγοροι πλέον και όχι ως κατηγορούμενοι.
Όταν έχουμε μπροστά μας όλ’ αυτά τα γεγονότα, είναι μικρόψυχο να θεωρείται ένοχος ο Σαμψών. Πρέπει όμως να λεχθεί, ότι έφταιξε και ο ίδιος για τη σύλληψη του, διότι, επιστρέφοντας στην Κύπρο ο Μακάριος έφερε κλάδο ελαίας, προειδοποίησε, όμως, ότι όποιος απ’ όσους ενεπλάκησαν στο πραξικόπημα, ενεργήσει οτιδήποτε δυνάμενο να οδηγήσει σε εμφυλιοπολεμικές καταστάσεις, θα συλληφθεί και θα ληφθεί υπ’ όψιν και το παρελθόν του, όταν προσαχθεί σε δίκη.
Σε τι έφταιξε, όμως, ο Ν. Σαμψών που παρευρισκόταν στο μνημόσυνο του στρατηγού Γρίβα Διγενή; Τίποτε. Κάποιοι ανεγκέφαλοι φωνασκούσαν «ΕΟΚΑ Β΄ ξανακτύπα», αλλά ποσώς δεν έφταιγε ο Σαμψών γι’ αυτό. Προειδοποιήθηκε, βέβαια, να μην ξαναπάει, μήπως και προκληθεί διαμάχη με τη μεγάλη πλειοψηφία των μακαριακών., αυτός, όμως, ξαναπήγε (Γεννάρης 1976) και τότε είναι που συνελήφθη, αφού είχαν επαναληφθεί τα ίδια.
Έτσι ακριβώς έχουν τα πράγματα. Την πλήρωσε ο έχων τις λιγότερες αμαρτίες, τη στιγμή που οι ένοχοι επιβραβεύτηκαν παντοιοτρόπως. Όπως ο Μπονάνος, Αρχηγός Ενόπλων Δυνάμεων, ο οποίος διαμηνούσε αναισχύντως προς το ΓΕΕΦ, το μοιραίο εκείνο πρωινό της 20ής Ιουλίου 1974, ότι «μόνο μια μικρή γωνίτσα θα πάρουν οι Τούρκοι εισβολείς.» Ήταν, όμως, και ο Μιχόπουλος, στρατιωτικός διοικητής Κερύνειας, ο οποίος έδιωξε τους στρατιώτες του Μηχανικού, που είχαν πάει να ναρκοθετήσουν την παραλία στο Πέντε Μίλι, τα μεσάνυχτα της 19ης Ιουλίου, λίγες μόνο ώρες πριν εισβάλουν οι Τούρκοι.
Στο δια ταύτα: Φυλακίστηκε ο αγωνιστής Σαμψών και ταλαιπωρείτο μέχρι θανάτου και έμειναν στο απυρόβλητο άκαπνοι και προδότες.
Ω, της υποκρισίας ύψος αμέτρητον! Ω της αναισχυντίας βάθος δυσθεώρητον!
Ίντα τζιαιρούς εφτάσαμεν!..
Α.Γ. Κουφτερός
Θεολόγος
Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΜΙΚΡΑ ΚΟΜΜΑΤΙΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ
Ο Νικόλαος Σαμψών Γεωργιάδης γεννήθηκε στις 16 Δεκεμβρίου του 1935 στη Λευκωσία ( άλλοι αναφέρουν ως τόπο γέννησής του την Αμμόχωστο ). Εργάστηκε από νεαρή ηλικία ως δημοσιογράφος σε διάφορες εφημερίδες όπως ο «Φιλελεύθερος», «H Αλήθεια», η «Cyprus Mail» και οι «Times Of Cyprus» και παράλληλα εντάχθηκε στον ενωτικό, απελευθερωτικό και αντιαποικιακό αγώνα της ΕΟΚΑ καταγράφοντας ιδιαίτερα έντονη δράση κατά τη διάρκεια της άνοιξης και του θέρους του 1956[. Μνημονεύεται κυρίως για τη δημιουργία του λεγομένου «μιλίου του θανάτου», στην οδό Λήδρας στην παλιά πόλη της Λευκωσίας, σημείο όπου αρκετοί Βρετανοί στρατιώτες εκτελέστηκαν από την ΕΟΚΑ και μεταξύ άλλων διακρίθηκε για την απελευθέρωση των Αργύρη Καραδήμα και Παναγιώτη Γεωργίου στο Γενικό Νοσοκομείο Λευκωσίας στις 15 Αυγούστου του 1956 , για τη συμμετοχή του στην αιματηρή συμπλοκή την 31η Αυγούστου του 1956 στο ίδιο νοσοκομείο που είχε ως αποτέλεσμα την απελευθέρωση του Πολύκαρπου Γιωρκάτζη, για την εκτέλεση του λοχαγού Ουίλσον ( υπεύθυνος του Βρετανικού Στρατιωτικού Νοσοκομείου Λευκωσίας και εξάδελφος της συζύγου του κυβερνήτη Χάρντινγκ) την 21η Σεπτεμβρίου του ίδιου έτους, την εκτέλεση λίγες ημέρες αργότερα δύο Βρετανών υπαξιωματικών της αστυνομίας στην οδό Λήδρας κλπ. Μελανό σημείο της δράσης του στα πλαίσια της ΕΟΚΑ απετέλεσε η εκτέλεση του Βρετανού δημοσιογράφου Μακ Ντόναλντ, πράξη για την οποία επικρίθηκε και από την ηγεσία της ΕΟΚΑ.
Για τη δράση του συλλαμβάνεται την 30ή Ιανουαρίου του 1957 , έπειτα από προδοσία, στο Δάλι όπου είχε καταφύγει μετά από αποτυχημένη απόπειρα επίθεσης σε Τουρκοκύπριο αστυνομικό, βασανίζεται και καταδικάζεται δις εις θάνατον με την ποινή να μετατρέπεται τελικά σε ισόβια κάθειρξη. Μετήχθη στις φυλακές της Μεγάλης Βρετανίας για να εκτίσει την ποινή που του επιβλήθηκε αλλά μετά την ανεξαρτησία της Κύπρου και την ίδρυση του κυπριακού κράτους, χορηγήθηκε γενική αμνηστία και το 1960 επέστρεψε στην Κύπρο αφού πρώτα παρέμεινε για ένα μικρό χρονικό διάστημα στην Ελλάδα μαζί με άλλους απελευθερωθέντες αγωνιστές της ΕΟΚΑ.
Μια ιστορία που δεν έχει να ζηλέψει τιποτα απο την αντισταση των Ελλήνων το 1940-1944. Που αποδεικνύει πως η ανάγκη για την ελευθερία δεν έχει ηλικία , δεν γνωρίζει φύλο αλλά ενώνει , σαν ένα κύμα που γεμίζει ψυχές
Τον χειμώνα του 1956 η 15χρονη Αυγή Γεωργιάδου ήταν μαθήτρια γυμνασίου. Όποιος την αντίκριζε, με τα όμορφα μακριά της μαλλιά πλεγμένα και τη σχολική της ποδιά, δεν θα φανταζόταν ποτέ ότι ήταν ενταγμένη στην ΕΟΚΑ, που στόχο είχε την απελευθέρωση από τους Βρετανούς και την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Η Αυγή ήταν υπεύθυνη για τη μεταφορά του οπλισμού. Κάτω από την ποδιά της, μέσα σε μια ειδική τσέπη που είχε ράψει η μητέρα της, έκρυβε ένα μακρύκανο πιστόλι. Ορισμένες φορές μπορεί να έκρυβε και δύο. Ήταν τα όπλα που χρησιμοποιούσαν οι αγωνιστές της ΕΟΚΑ, όπως ο Νίκος Σαμψών, για να σκοτώσουν Άγγλους στους δρόμους της Λευκωσίας, όπως ήταν το σχέδιο του Γρίβα για να τρομοκρατήσει τους αποικιοκράτες. Όταν εντόπιζαν το στόχο τους, η Αυγή έβγαζε το όπλο από την ποδιά της και το έδινε στον εκτελεστή. Αφού ολοκληρωνόταν η επιχείρηση, το όπλο επέστρεφε στην κρυφή τσέπη. Ήταν ένα έξυπνο κόλπο, καθώς οι Άγγλοι στρατιώτες, από σεβασμό στην τοπική κουλτούρα και τις δικαιολογημένες ευαισθησίες των Κύπριων, δεν τολμούσαν να κάνουν σωματική έρευνα σε γυναίκες, πόσο μάλλον στα εσώρουχά τους....
Η Αυγή Γεωργιάδου δεν τράβηξε ποτέ την σκανδάλη, αλλά ήταν παρούσα σε δεκάδες εκτελέσεις. Δύο από αυτές, έχουν μείνει χαραγμένες στο μυαλό της. Ο γιατρός στη Μερσεντές Η ομάδα καθόταν σε καφενείο στην Παλουριώτισσα, κοντά σε ένα νοσοκομείο. Γνώριζαν ότι περνούσαν συχνά Άγγλοι από το σημείο και ανέμεναν τον κατάλληλο στόχο. Μπροστά απ’ το καφενείο έτυχε να περάσει μία Μερσεντές, οδηγός της οποίας ήταν ένας Άγγλος γιατρός, αξιωματικός του στρατού. Ο Σαμψών τον αναγνώρισε και ζήτησε απ’ την Αυγή να του δώσει το πιστόλι. Κατέβηκε στο δρόμο και πυροβόλησε. Αμέσως μετά, πυροβόλησε και ο άλλος αγωνιστής, ο Πραξιτέλης Γατζιανός. Επέστρεψαν τα πιστόλ Η νεαρή αγωνίστρια σκέφτηκε να πάρει το πιστόλι του Άγγλου, μιας και οι αγωνιστές είχαν ελλείψεις στον οπλισμό. Άνοιξε την πόρτα της Μερσεντές και πλησίασε τον οδηγό, που είχε το όπλο στην ζώνη του παντελονιού του. Η εικόνα του αιμόφυρτου άντρα την συγκλόνισε. Μέχρι τότε, δεν είχε δει με τα μάτια της το αποτέλεσμα του αγώνα. Προσπάθησε να αρπάξει το όπλο του, αλλά τότε ακούστηκε η φωνή του Σαμψών: «Παρέτα το, παρέτα το! Έρχονται!»...
Ο οδηγός δεν είχε προλάβει να τραβήξει χειρόφρενο και η Μερσεντές κατηφόριζε προς μία διασταύρωση. Θα μπορούσε να είχε προκληθεί ατύχημα, αλλά η Αυγή δεν το σκέφτηκε. Πήδηξε έξω απ’ το αυτοκίνητο και έτρεξε μακριά.
Ο Άγγλος στο μπακάλικο...
Οι εκτελεστές της ΕΟΚΑ περπατούσαν στους δρόμους της Λευκωσίας, αναζητώντας Άγγλους. Η Αυγή βρισκόταν στη μέση της ομάδας για να την κρυβούν τα σώματα των αντρών. Το πιστόλι είχε μεγάλη κάνη και την ανάγκαζε να περπατά περίεργα, γι’ αυτό πάντα φρόντιζε να κρύβεται. Εντόπισαν έναν Άγγλο που κατευθυνόταν προς ένα κοντινό μπακάλικο. Η Αυγή είχε δει ότι τον συνόδευαν η σύζυγος και το παιδί του, που είχαν σταματήσει σε μια βιτρίνα λίγο πιο πίσω. Ο Σαμψών δεν γνώριζε για την ύπαρξή τους. Ο Άγγλος μπήκε στο μπακάλικο και ο Σαμψών τον ακολούθησε....
Ακούστηκε ο πυροβολισμός και ο Σαμψών βγήκε τρέχοντας απ’ το μαγαζί, έδωσε το πιστόλι στην Αυγή και κρύφτηκε σε ένα κοντινό σπίτι. Πριν προλάβει η Αυγή να κρύψει το όπλο, εμφανίστηκε μπροστά της ο Άγγλος, τρεκλίζοντας. Σωριάστηκε στο έδαφος, μπροστά στα πόδια της και ξεψύχησε. Καθώς η κοπέλα άρχισε να τρέχει, άκουσε το κλάμα της συζύγου του και την τρομαγμένη φωνή του παιδιού του. Η Αυγή Γεωργιάδου δεν αποκάλυψε σε κανέναν τις ιστορίες που τη βασάνιζαν για πολλά χρόνια. Δεν άντεχε να μιλάει για αυτές. Ήταν το τίμημα που πλήρωσε για την ελευθερία της πατρίαδας της....
Η ΣΥΛΛΗΨΗ ΚΑΙ ΟΙ ΑΝΑΚΡΙΣΕΙΣ
Την 15χρονη Αυγή κατέδωσε ένας Κύπριος στους Άγγλους και η κοπέλα χρειάστηκε να φυγαδευτεί απ’ την Λευκωσία. Κρύφτηκε για δύο μέρες στη Λεμεσό, αλλά ο Διγενής διέταξε να παραδοθεί. Επισήμως δεν υπήρχε γυναικείο αντάρτικο και η φυγάδευσή της θα δυσκόλευε τη δράση των αγωνιστών. Η Αυγή αποδέχτηκε την απόφαση χωρίς να αντιδράσει. Ήταν πρόθυμη να θυσιαστεί για την ελευθερία, όπως και οι αγωνιστές που κρύβονταν μαζί της, η Ελένη Χριστοφορίδου, ο Γιώργος Χατζηθωμάς και ο Άθως Πετρίδης. Η Αυγή επέστρεψε στην Λευκωσία και στις 3 τα ξημερώματα, οι Άγγλοι εισέβαλαν στο σπίτι της. Έσπασαν την πόρτα και την τράβηξαν απ’ τα μαλλιά μέχρι την εξώπορτα. Δεν είπαν τίποτα στην οικογένειά της που παρακολουθούσε τρομοκρατημένη. Την πήγαν σε ένα δασάκι, όπου την έγδυσαν και την ξυλοκόπησαν άγρια. Σε άθλια κατάσταση, τη μετέφεραν για ανάκριση....
Οι ανακριτές προσπάθησαν να αποσπάσουν πληροφορίες με κάθε τρόπο. Τη βασάνισαν, την έδειραν, την απειλούσαν με θάνατο. Δεν την άφηναν να δει την οικογένειά της, για να σπάσουν το ηθικό της. Μία μέρα κάλεσαν τον πατέρας της για ανάκριση και εμφάνισαν μπροστά του την Αυγή. Πέρασαν ένα σχοινί γύρω απ’ το λαιμό της και τον φοβέρισαν ότι θα την κρεμάσουν μπροστά του, αν δεν την πείσει να αποκαλύψει τα μυστικά της ΕΟΚΑ που γνώριζε. Θυμάται μέχρι και σήμερα το δάκρυ που κύλησε απ’ τα μάτια του πατέρα της....
Οι Άγγλοι συνέλαβαν και τα δύο αδέλφια της και τον πατέρα της. Η μητέρα της ήταν η μοναδική που γλίτωσε και έκανε ό,τι μπορούσε, για να τους εμψυχώσει. Κανείς τους δεν μίλησε, αλλά παρέμειναν στη φυλακή για αρκετό καιρό. Ήταν εκεί, όταν εκτελέστηκε ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης στις 14 Μαρτίου του 1957. Το κελί της ήταν δίπλα στις αγχόνες και άκουσε την κρεμάλα που έπεσε. Ακόμα δεν μπορεί να μιλήσει για την εκτέλεση του Ευαγόρα χωρίς να δακρύσει. Η μαθήτρια και μέλος του αγώνα, Αυγή Γεωργιάδου αποφυλακίστηκε, μετά από σκληρά βασανιστήρια και αφού προστάτευσε τους συναγωνιστές της. Αργότερα παντρεύτηκε και συνέχισε τη ζωή της. Όμως τα σημάδια των ανακρίσεων άργησαν να σβήσουν. Έπασχε από έλκος και αιμορραγία στο στομάχι, ενώ οι μώλωπες κάλυπταν κάθε σημείο του σώματός της....
Για πολύ καιρό δεν άντεχε να την πλησιάζουν άντρες, ακόμα και αγαπημένοι της φίλοι. Το 2004, μίλησε στη Μηχανή του Χρόνου για την συμμετοχή της στον αγώνα της ΕΟΚΑ. «Στα παιδιά μου ποτέ δε μίλησα για όλα. Δεν ήθελα να μεγαλώσουν με αυτό το πολύ πατριωτικό αίσθημα που είχα εγώ, διότι απογοητεύτηκα. Έφυγαν άνθρωποι από τη ζωή, ήρωες, που δεν θα τους ξεχάσω ποτέ. Είναι κρίμα. Είναι κρίμα αυτά τα παιδιά που έφυγαν». Τον Σεπτέμβρη του 1957 το κουδούνι της σχολικής χρονιάς δεν χτύπησε για να αρχίσουν τα μαθήματα, αλλά οι αγώνες. Στην ΕΟΚΑ συμμετείχαν χιλιάδες μαθητές, όπως η Αυγή και οι φίλοι της, που με την γενναιότητα, ίσως και την άγνοια κινδύνου λόγω ηλικίας, πέτυχαν την κυπριακή ανεξαρτησία....
**********
Λίγο καιρό μετά την επιστροφή του Νίκου Σαμψών από την εξορία και συγκεκριμένα την 24η Οκτωβρίου του 1960, ο Σαμψών προβαίνει στην έκδοση της εφημερίδας «Μάχη», η κυκλοφορία της οποίας χαιρετίζεται μεταξύ άλλων και από τους Μακάριο και Γρίβα. Τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους μετατρέπει την «Μάχη» από εβδομαδιαία σε καθημερινή ενώ τον Ιούλιο του 1961 ιδρύει την εβδομαδιαία εφημερίδα «Θάρρος». Παράλληλα, το 1962 δημιουργεί πολιτικό φορέα υπό την ονομασία «Οργάνωσις Προστασίας Ελλήνων Κύπρου» αλλά και τη δική του ένοπλη παραστρατιωτική ομάδα έπειτα από έγκριση του Μακαρίου (παρόμοια άδεια έλαβε από τον τότε προκαθήμενο της κυπριακής εκκλησίας αλλά και πρόεδρο της κυπριακής δημοκρατίας και ο Βάσος Λυσσαρίδης)
Με την έναρξη των Διακοινοτικών Συγκρούσεων τα Χριστούγεννα του 1963, ο Σαμψών ηγήθηκε του δικού του ένοπλου τμήματος. Διεδραμάτισε μάλιστα σπουδαίο ρόλο στις συγκρούσεις στην Ομορφίτα, οι οποίες ξέσπασαν όταν οι Ελληνοκύπριοι που κατοικούσαν στο στρατηγικής σημασίας προάστιο της Λευκωσίας, το οποίο κατοικείτο κυρίως από Τουρκοκύπριους, δέχτηκαν σφοδρή επίθεση από τουρκοκυπριακές ένοπλες δυνάμεις .
Ο Σαμψών και η διλοχία του, που αποτελείτο από περίπου 60 άνδρες, χάρη και στην ενίσχυση από τους άνδρες του Ρένου Κυριακίδη ανέλαβαν το κύριο βάρος της επίθεσης επιτυγχάνοντας να καταλάβουν τις αντίπαλες θέσεις και να εκκαθαρίσουν έπειτα από σκληρή μάχη το προάστιο από τους Τουρκοκύπριους ενόπλους.]. Ακολούθως, γύρω στα 800 γυναικόπαιδα της τουρκοκυπριακής κοινότητας απομακρύνθηκαν από την πεδίο των μαχών, παραδόθηκαν στις αρχές και φιλοξενήθηκαν εντός ελληνικού σχολείου ( κατ' άλλη εκδοχή, κρατήθηκαν εκεί ως όμηροι ) για να παραδοθούν στη συνέχεια στον Ερυθρό Σταυρό και να μεταφερθούν με ασφάλεια στον τουρκοκυπριακό τομέα της Λευκωσίας. H δράση του αποσπάσματος Σαμψών στην Ομορφίτα και η καθοριστική συμβολή του στην έκβαση της μάχης είχε ως αποτέλεσμα την αποθέωσή του ιδίου και των ανδρών του από τον ελλαδικό και κυπριακό τύπο . Αντιθέτως, λόγω των ιδίων γεγονότων, ο Σαμψών εξελίχθηκε σε μισητή προσωπικότητα για τους Τούρκους . Σε αυτό, πέραν της συμβολής του στην έκβαση της μάχης και της γενναίας στάσης του, διαδραμάτισε ρόλο το ότι η ομάδα Σαμψών θεωρείτο η πιο εξτρεμιστική από όλες τις κυπριακές παραστρατιωτικές ομάδες αλλά και το γεγονός πως συγγραφείς κάνουν λόγο για δράση και κατά αμάχων χωρίς όμως να δώσουν συγκεκριμένες λεπτομέρειες ή τεκμηρίωση. Μάλιστα, η τουρκική πλευρά εκμεταλλεύτηκε με τον καλύτερο τρόπο τις φήμες αυτές κατά του Σαμψών, στον οποίο και απέδωσε το προσωνύμιο «ο χασάπης της Ομορφίτας», προπαγανδίζοντας ότι οι άμαχοι που είχαν περισυλλεγεί από την ομάδα Σαμών και παραδοθεί με ασφάλεια στης Κυπριακές Αρχές και στη συνέχεια στον Ερυθρό Σταυρό είχαν δήθεν πέσει θύματα σφαγής ] ενώ ξένα περιοδικά όπως το «Newsweek», τον παρουσίαζαν ως «φονιά με την αθώα παιδική μορφή» με αναφορά όμως στη δράση του κατά τον αγώνα της ΕΟΚΑ.
Εκείνη την εποχή, ο Σαμψών διέθετε μεγάλο έρεισμα στους κόλπους της κυπριακής νεολαίας ενώ από Ελλαδίτη δημοσιογράφο που επισκέφτηκε την Κύπρο και τον συνάντησε χαρακτηρίζεται ως απροσάρμοστος, πεισματάρης, αναρχικός, πατριώτης και ισχυρογνώμων.
Ο Σαμψών, αρχικά υπήρξε ένθερμος υποστηρικτής του Μακαρίου και η εφημερίδα του, «Μάχη», διακρινόταν για την έντονη αντιβρετανική, αντιαμερικανική και αντινατοϊκή αρθρογραφία της ενώ από το 1967 και μετά υιοθετεί φιλοχουντική στάση. Το 1969 εμπλέκεται ενεργά στην πολιτική ως συναρχηγός της φιλομακαριακής Προοδευτικής Παρατάξεως. Κατά την περίοδο 1969 - 1970 διατελεί πρόεδρος του κόμματος ] ενώ το 1970 θα επιτύχει να εκλεγεί βουλευτής στη Βουλή των Αντιπροσώπων στις γενικές εκλογές όντας πρώτος σε προτιμήσεις ψήφου στην επαρχία Αμμοχώστου , από το 1973 όμως αρχίζει να συγκλίνει προς τη γριβική παράταξη με αποτέλεσμα την ανεξαρτητοποίησή του το 1974, για την οποία καθοριστικός παράγοντας υπήρξε η συναισθηματικά φορτισμένη παρουσία του, η οποία από πολλούς συσχετιζόταν με άλλα κίνητρα, στην κηδεία του Γρίβα τον Ιανουάριο του ίδιου έτους στη Λεμεσό.
Ο Σαμψών δεν ήταν άγνωστος στα ελληνικά πολιτικά δρώμενα της προ-πραξικοπιματικής περιόδου. Συγκεκριμένα, ήταν ένας από τους βασικότερους μάρτυρες κατηγορίας στην υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ. Στη δίκη της υπόθεσης αυτής, έπειτα από τις συνεχείς ερωτήσεις του δικηγόρου υπεράσπισης Νικηφόρου Μανδηλαρά, ο Σαμψών υποστήριξε ότι δεν θυμόταν τι έγραφε στις εφημερίδες που διεύθυνε, και παρά την προστασία που του παρείχε ο Πρόεδρος του Δικαστηρίου αποδείχτηκε τελικά η ψευδομαρτυρία του.
Συν τοις άλλοις, σύμφωνα με δημοσίευμα της αμερικανικής εφημερίδας «Washington Post» και με μαρτυρία του πράκτορα της NSA Ουίσλοου Πεκ, ο Σαμψών ήταν όργανο της CIA από τς αρχές της δεκαετίας του 1960. Ο Σαμψών, σε συνέντευξη που έδωσε το 1974 αρνήθηκε κατηγορηματικά ότι διετέλεσε πράκτορας της CIA .
Κατά το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου του 1974, στη Κύπρο, το οποίο είχε υποκινήσει ο Δημήτριος Ιωαννίδης, τότε επικεφαλής της Χούντας στην Αθήνα, οι δυνάμεις της Εθνικής Φρουράς και της ΕΛΔΥΚ, συνεπικουρούμενες από μέλη της ΕΟΚΑ Β', έπειτα από σύντομες αλλά σφοδρές μάχες σε ολόκληρη την Κύπρο, ανέτρεψαν τον Μακάριο ο οποίος κατέφυγε αρχικά στην Πάφο και από εκεί μετέβη στο εξωτερικό. Το όλο εγχείρημα της ανατροπής του Μακαρίου, είχε, κατά τα φαινόμενα, την ενθάρρυνση της CIA και του αμερικανικού Υπουργείου Εξωτερικών υπό τον Χένρυ Κίσινγκερ.
Αν και το όνομα του Σαμψών δεν συμπεριλαμβανόταν ανάμεσα σε αυτά των υποψηφίων αντικαταστατών του Μακαρίου, η εξαφάνιση του Γλαύκου Κληρίδη με το που ξεκίνησαν οι πρώτες μάχες, η απουσία στο εξωτερικό του προέδρου του Ανωτάτου Δικαστηρίου, Μιχαλάκη Τριανταφυλλίδη καθώς και η άρνηση του Ζήνωνα Σεβέρη, οδήγησαν τον ταξίαρχο Γεωργίτση να αναθέσει, βιαστικά, στον Σαμψών την προεδρία της Κύπρου[60]. Δύο χρόνια αργότερα, κατά τη διάρκεια της δίκης του, ο Σαμψών υποστήριξε ότι δέχτηκε να αναλάβει την προεδρία επειδή νόμιζε πως ο Μακάριος ήταν νεκρός, όπως άλλωστε είχε διαδοθεί, μετά την σφοδρή επίθεση των πραξικοπηματιών εναντίον του Προεδρικού Μεγάρου το πρωί της 15ης Ιουλίου.
Η επιλογή του Σαμψών από τους πραξικοπηματίες δεν ήταν τυχαία, αφού ο ίδιος απολάμβανε της πλήρους εμπιστοσύνης τους καθώς είχε, από χρόνια, αναπτύξει στενές επαφές με στελέχη της Χούντας των Αθηνών, με πράκτορες της ΚΥΠ αλλά και με Ελλαδίτες αξιωματικούς που υπηρετούσαν στην Κύπρο. Εξάλλου, εκείνη την ημέρα, μετά τις πρώτες συγκρούσεις, οπότε και κατέστη σαφές ποια πλευρά θα επικρατούσε, μετέβη, όπως άλλωστε και άλλοι αντιμακαριακοί παράγοντες, στην έδρα του ΓΕΕΦ με σκοπό να συνδράμει τους πραξικοπηματίες. Μάλιστα, φέρεται να αναζήτησε για λογαριασμό τους κάποια από τα πρόσωπα που προορίζονταν για αντικαταστάτες του Μακαρίου.
Ο Σαμψών, ορκίστηκε την ίδια ημέρα από τον, καθαιρεμένο από την Μείζονα Ιερά Σύνοδο, Γεννάδιο και στη συνέχεια προχώρησε σε διάγγελμα προς τον λαό[64] όπου μεταξύ άλλων κατηγορούσε τον Μακάριο, δικαιολογούσε το πραξικόπημα ισχυριζόμενος ότι ο στρατός αναγκάστηκε να επέμβει λόγω εσωτερικών πολιτικών ανωμαλιών ενώ τόνιζε ότι αναλάμβανε με ιδιαίτερη υπερηφάνεια τα νέα του καθήκοντα και πως στόχος του ήταν η αποκατάσταση του νόμου και της τάξεως, η ηρεμία στους κόλπους της κυπριακής εκκλησίας, η άμεση αντιμετώπιση των προβλημάτων όλων των κοινωνικών τάξεων, η συνέχιση της διαδικασίας επίλυσης του Κυπριακού μέσω ενισχυμένων διακοινοτικών συνομιλιών καθώς και η προκήρυξη ελεύθερων εκλογών σε ορίζοντα ενός έτους.
Αμέσως μετά την οριστική επικράτηση των πραξικοπηματιών, ο Σαμψών εκμεταλλευόμενος τη θέση του πέτυχε να προστατεύσει αρκετούς υποστηρικτές του Μακαρίου αποτρέποντας ακόμα και δολοφονίες ενώ κατά τις παραμονές της εισβολής και με τον πόλεμο να πλανάται πάνω από την Κύπρο πρότεινε γενική επιστράτευση η οποία όμως απορρίφθηκε από τον ταξίαρχο Γεωργίτση με το σκεπτικό να μην προκληθεί η Τουρκία. Παράλληλα, προσπάθησε να κατευνάσει τους φόβους της διεθνούς κοινής γνώμης για τις εξελίξεις καθώς και να πείσει την τουρκοκυπριακή κοινότητα πως το καθεστώς δεν αποτελούσε απειλή για αυτούς, με την ελπίδα πως με αυτόν τον τρόπο θα απέκλειε το ενδεχόμενο τουρκικής επέμβασης.
Η ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΕΙΣΒΟΛΗ
Όμως, με την εκδήλωση της τουρκικής εισβολής φάνηκε ότι η στηριζόμενη και επιβαλλόμενη από τις πραξικοπηματικές δυνάμεις, κυβέρνηση Σαμψών, δεν ενέπνεε την αξιοπιστία και την εμπιστοσύνη που θα χρειαζόταν σε περίοδο εθνικής κρίσης. Συγκεκριμένα, αρκετοί αρνήθηκαν να πάρουν τα όπλα ενώ άλλοι, κυρίως τις πρώτες ώρες, είδαν την εισβολή ως ευκαιρία για να καταρρεύσει η πραξικοπηματική κυβέρνηση. Συν τοις άλλοις, ο Σαμψών ως προσωπικότητα δεν διέθετε κύρος στο εξωτερικό και η τοποθέτησή του στην θέση του προέδρου χαρακτηρίστηκε προκλητική: στην Αγγλία λόγω της έντονης δράσης του την περίοδο του αγώνα της ΕΟΚΑ είχε τη φήμη του δολοφόνου και εκτελεστή Άγγλων ενώ ήταν για τους Τούρκους μισητή προσωπικότητα κυρίως εξαιτίας των γεγονότων στην Ομορφίτα τον Δεκέμβριο του 1963.
ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ 1963 (το γεγονός)
Οταν η Λευκωσία έγινε Σεράγεβο
Το σωστό σύνθημα επιμένει: "Δεν ξεχνώ". Πόσοι ωστόσο θυμούνται ότι η "Πράσινη Γραμμή" της Λευκωσίας χαράχθηκε δέκα ολόκληρα χρόνια πριν από τον Αττίλα, αμέσως μετά τα ματωμένα Χριστούγεννα του 1963; Οσο για τους "εθνικούς σχεδιασμούς" που οδήγησαν στη σύρραξη μεταξύ των δυο κοινοτήτων, αυτοί φαίνεται πως ουδέποτε εγγράφηκαν στη συλλογική μνήμη.
Ολα ξεκίνησαν μ' ένα περιστατικό αστυνομικής ρουτίνας, από αυτά που συνήθως κοσμούν τα "ψιλά" των εφημερίδων. Ηταν ξημερώματα της 21ης Δεκεμβρίου 1963, όταν μια περίπολος ελληνοκύπριων αστυνομικών επιχείρησε να ελέγξει τις ταυτότητες δυο μεθυσμένων Τουρκοκυπρίων που συνόδευαν (ή, κατ' άλλους, καταδίωκαν) μία -επίσης τουρκοκύπρια- πόρνη στην κακόφημη συνοικία της Λευκωσίας. Αυτοί αντιστάθηκαν και το επεισόδιο εξελίχθηκε σε ανταλλαγή πυροβολισμών, με αποτέλεσμα το θάνατο της κοπέλας κι ενός από τους συνοδούς της. Ακολούθησε η συγκέντρωση εκατοντάδων εξαγριωμένων περιοίκων, που γρήγορα εξελίχθηκε σε κανονική εξέγερση, όταν αστυνομικές δυνάμεις στάλθηκαν να απεγκλωβίσουν τους συναδέλφους τους και να καταστείλουν την "οχλοκρατική εκδήλωση". Πολύ σύντομα, ολόκληρο το κέντρο της πόλης είχε μετατραπεί σε πραγματικό πεδίο μάχης, με συμμετοχή εκατοντάδων ενόπλων από κάθε πλευρά. Η "τουρκοκυπριακή ανταρσία" ήταν γεγονός. Το ίδιο και ο θάνατος της ενιαίας Κυπριακής Δημοκρατίας, όπως αυτή διαμορφώθηκε από τις συνθήκες της Ζυρίχης και του Λονδίνου που επισφράγισαν το τέλος του αντιαποικιακού αγώνα. Μέχρι την τελική κάθαρση της τραγωδίας, το καλοκαίρι του 1974, η Κύπρος θα ζει σε ένα καθεστώς de facto διχοτόμησης, με τους Τουρκοκύπριους (18% του πληθυσμού) πολιορκημένους σε θύλακες που δεν ξεπερνάνε το 5% της έκτασης του νησιού, και περιοδικές εξάρσεις βίας.
Πώς φτάσαμε ώς εκεί; Μετά την τουρκική εισβολή, τα γεγονότα του 1963 φαίνεται πως έχουν σβηστεί από τη συλλογική μνήμη, στην Ελλάδα τουλάχιστον. Για το γενεσιουργό υπόστρωμα αυτής της επιλεκτικής λήθης, εύγλωττη είναι άλλωστε η δημοφιλής ρήση των ημερών, σύμφωνα με την οποία "σκοτώθηκε μια πουτάνα και διαλύθηκε ένα κράτος". Κι όμως, αντίθετα απ' ό,τι συμβαίνει με άλλες "λευκές σελίδες" της εθνικής μας ιστορίας, τα δημοσιευμένα σχετικά στοιχεία και ντοκουμέντα αφθονούν -και αποδεικνύουν ότι τα Δεκεμβριανά της Κύπρου υπήρξαν μια απολύτως προσχεδιασμένη επιλογή ορισμένων από τους δυναμικούς επιτελείς της "εθνικής πολιτικής" των ημερών, ο εθνικόφρων τυχοδιωκτισμός των οποίων ελάχιστα διέφερε στην πράξη από τη λογική των πραξικοπηματιών που, δέκα χρόνια αργότερα, επρόκειτο να ρίξουν την τελική αυλαία στο δράμα του νησιού. Ας δούμε, λοιπόν, πώς οι μαθητευόμενοι μάγοι του ελληνοκυπριακού και του ελλαδίτικου εθνικισμού έβαλαν μπροστά την αιματηρή διάλυση της Κυπριακής Δημοκρατίας, μετατρέποντας τη Λευκωσία σε Σεράγεβο.
Η Βοσνία της Μεσογείου
Μπορεί ένα προσφιλές λεκτικό σχήμα της εποχής να παρομοίαζε την ανεξάρτητη και "αδέσμευτη" Κύπρο της δεκαετίας του '60 με "Κούβα της Μεσογείου", στην πραγματικότητα όμως η νεοσύστατη Δημοκρατία θύμιζε περισσότερο τη σημερινή Βοσνία. Κύριο χαρακτηριστικό της ήταν η απουσία πολιτικής νομιμοποίησής της στα μάτια μιας μεγάλης μερίδας του πληθυσμού, που είχε γαλουχηθεί με εντελώς διαφορετικά εθνικά ιδανικά και δύσκολα μπορούσε να συμβιβαστεί με την ιδέα ότι θα έμενε εσαεί αποκομμένη από το εθνικό της κέντρο. Στους κόλπους της ελληνοκυπριακής πλειοψηφίας, κυρίαρχο παρέμενε το αίτημα της Ενωσης με την Ελλάδα, στο όνομα της οποίας είχε διεξαχθεί ο πρόσφατος αντιαποικιακός αγώνας του 1955-59. Ανάλογη απήχηση στις γραμμές των Τουρκοκυπρίων έβρισκε το σύνθημα της Διχοτόμησης, ιδιαίτερα μετά τις αιματηρές διακοινοτικές ταραχές του 1958. Παρά την ανακήρυξη της Κυπριακής Δημοκρατίας, τον Αύγουστο του 1960, τοπικά ΜΜΕ και πολιτικά στελέχη των δυο κοινοτήτων δε θα πάψουν να υπενθυμίζουν, στο δικό του το καθένα κοινό, ότι η ανεξαρτησία του νησιού δεν υπήρξε παρά ένας αναγκαίος πλην προσωρινός συμβιβασμός στην πορεία προς την εθνική ολοκλήρωση.
Για τους Ελληνοκύπριους, αυτή η δυσφορία ενισχυόταν από το γεγονός ότι το Σύνταγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας, για την αναθεώρηση του οποίου απαιτούνταν η συναίνεση και των δυο κοινοτήτων, παρείχε μια σειρά προνόμια και ασφαλιστικές δικλείδες στη μειονότητα: τουρκοκύπριος αντιπρόεδρος δίπλα στον ελληνοκύπριο πρόεδρο, ποσοστώσεις σαφώς ψηλότερες από το αριθμητικό της μέγεθος (30% των βουλευτών, υπουργών και υπαλλήλων, 40% του στρατού), απαίτηση χωριστών πλειοψηφιών για την υπερψήφιση ζωτικών νομοσχεδίων, πρόβλεψη για χωριστούς δήμους στις 5 πόλεις του νησιού... Την προστασία της ιδιότυπης αυτής συνταγματικής δομής -και τον συνακόλουθο περιορισμό της κυριαρχίας του νέου κράτους- οι συμφωνίες του 1959 ανέθεταν τέλος στις 3 "εγγυήτριες δυνάμεις" (Ελλάδα, Τουρκία, Βρετανία), στις οποίες είχε παραχωρηθεί δικαίωμα επέμβασης -από κοινού ή και χωριστά- σε περίπτωση διασάλευσης αυτής της ισορροπίας. Και οι τρεις χώρες διέθεταν, επί τούτου, στρατιωτικές δυνάμεις στο νησί: οι Αγγλοι τις βάσεις τους, η Ελλάδα κι η Τουρκία την ΕΛΔΥΚ (950 οπλίτες) και την ΤΟΥΡΔΥΚ (650 οπλίτες) αντίστοιχα.
Τα ένοπλα καπετανάτα
Αυτά όσον αφορά την επίσημη διάταξη των δυνάμεων. Γιατί στο παρασκήνιο, καθοριστικότερο ρόλο ετοιμάζονταν να παίξουν οι "ανεπίσημες" πολιτικοστρατιωτικές δυνάμεις των δυο κοινοτήτων, καθοδηγούμενες από τους εκατέρωθεν ακραίους εθνικιστές. Στην τουρκοκυπριακή πλευρά, αιχμή του δόρατος της υπονόμευσης της Κυπριακής Δημοκρατίας αποτέλεσε η "Τουρκική Οργάνωση Αντίστασης" (ΤΜΤ) του Ραούφ Ντενκτάς. Εξοπλισμένη κι εκπαιδευμένη από αξιωματικούς της ΤΟΥΡΔΥΚ, παρέτασσε στις αρχές του 1963 κάπου 2.500 ενόπλους, σύμφωνα με βρετανικές πηγές. Κυριότερη ενασχόλησή της ώς τις παραμονές των συγκρούσεων υπήρξε, ωστόσο, η εξουδετέρωση του "εσωτερικού εχθρού" και η βίαιη στοίχιση της τουρκοκυπριακής κοινότητας πίσω από το εθνικό ιδεώδες της διχοτόμησης. Στελέχη της κοινότητας που υποστήριζαν μια πολιτική συμβίωσης και ανάπτυξης αγωνιστικών δεσμών με το ελληνικό στοιχείο (όπως οι συνδικαλιστές της Παγκύπριας Εργατικής Ομοσπονδίας, οι μη εθνικιστές δημοσιογράφοι και κάποια στελέχη της αντιπολίτευσης) εξοντώθηκαν ή αναγκάστηκαν να σιωπήσουν.
Ανάλογες διεργασίες σημειώνονταν την ίδια περίοδο και στο εσωτερικό της ελληνοκυπριακής πλειοψηφίας, με τη συγκρότηση ποικίλων παραστρατιωτικών σχηματισμών που προετοιμάζονταν κι αυτοί για το τελικό ξεκαθάρισμα λογαριασμών με τους "αλλόφυλους". Ο σημαντικότερος ανάμεσά τους αποκαλούνταν απλώς "Η Οργάνωση", ιδρύθηκε το Μάρτιο του 1962 και είχε επικεφαλής τον ίδιο τον Υπουργό Εσωτερικών του Μακαρίου, Πολύκαρπο Γεωρκάτζη. "Κατά τρόπον τινά επίσημος, ως υφισταμένη τη εγκρίσει του Μακαρίου", σύμφωνα με τον καλά πληροφορημένο Σπύρο Παπαγεωργίου, επανδρωνόταν ως επί το πλείστον από παλιούς μαχητές της ΕΟΚΑ και στελεχωνόταν από το μισό υπουργικό συμβούλιο της Κυπριακής Δημοκρατίας. Οι προκηρύξεις κι εσωτερικές της εγκύκλιοι (για ορισμένα δείγματα, βλ. Παπαγεωργίου 1983, τ.Α΄, σ. 212-27) χαρακτηρίζονται από ακραία συνωμοτικότητα, μεσσιανισμό, λατρεία του αρχηγού (που υπογράφει με το ψευδώνυμο "Ακρίτας"), έξαλλο αντικομμουνισμό και μπόλικη αερολογία: "Τα ιδανικά μας δεν είναι ανάγκη να εκτεθούν εις διακηρύξεις και καταστατικά, ουδέ εις άρθρα, ουδέ εις προτάσεις. Μία μόνη λέξις δίδει εις αυτά την πλέον μεστήν επιγραμματικότητα. Ταύτα συνοψίζονται εις την μαγικήν λέξιν: ΕΛΛΑΣ" (ό.π., σ. 220). Το πιο εντυπωσιακό στοιχείο της ιδεολογίας της "Οργάνωσης" είναι, ωστόσο, η υπεροψία που τα κείμενά της προδίδουν για τους Τούρκους (τόσο τους σύνοικους Τουρκοκύπριους όσο κι εκείνους της "εγγυήτριας δύναμης"), για τους οποίους δηλώνεται ότι "εάν τολμήσουν, δεν θα έχουν καλλιτέραν τύχην των Βρετανών"...
Ως στρατιωτικός μηχανισμός, η "Οργάνωση" πήρε σάρκα και οστά χάρη στην τεχνική στήριξη της ΕΛΔΥΚ. "Είχαν αναλάβει να τη συγκροτήσουν στρατιωτικά και να την εκπαιδεύσουν, "κεκαλυμμένα", Ελληνες αξιωματικοί", διαβάζουμε στο (εν μέρει αυτοβιογραφικό) βιβλίο του αντιστράτηγου Μπήτου. "Ο γράφων συμμετείχε σ' αυτές τις ομάδες οργανώσεως και εκπαιδεύσεως το θέρος και το φθινόπωρο του 1963" (σ. 59). Σύμφωνα με τον Κληρίδη, "η εκπαίδευση της οργάνωσης γινόταν από αξιωματικούς του ελληνικού αποσπάσματος που στάθμευε στην Κύπρο και τα σχέδια δράσης της, αμυντικά κι επιθετικά, είχαν αναπτυχθεί σε στρατιωτικές ασκήσεις που λάβαιναν χώρα σε διάφορα σημεία. Η μεγαλύτερη άσκηση έγινε επί ένα τριήμερο στο όρος Τρόοδος και το στρατηγείο της οργάνωσης στη διάρκειά της ήταν εγκατεστημένο στην προεδρική κατοικία" (σ. 236). Ο ίδιος υπολογίζει τη δύναμή της σε 1.800 περίπου ενόπλους, στους οποίους θα πρέπει να προστεθούν τα μέλη δυό ακόμη παραστρατιωτικών οργανώσεων που συγκροτήθηκαν την ίδια περίοδο, με επικεφαλής τον εκτελεστή της ΕΟΚΑ (και "πρόεδρο" των πραξικοπηματιών, το 1974) Νίκο Σαμψών και το γιατρό του Μακαρίου, Βάσο Λυσσαρίδη. Δυτικές πηγές εκτιμούν σε 10.000 περίπου τους εξοπλισμένους Ελληνοκύπριους που ήταν ενταγμένοι στο ένα ή το άλλο "καπετανάτο". Τα όπλα τους προέρχονταν από τα στοκ της ΕΟΚΑ, από το ελεύθερο εμπόριο αλλά και από "συμπαθούντες" αξιωματικούς της ΕΛΔΥΚ (Κληρίδης, ό.π., και Μπήτος, σ. 58).
Η ανατροπή των ισορροπιών
Από τα μέσα του 1963, τουλάχιστον, αυτή η αμοιβαία προετοιμασία για την ένοπλη αναμέτρηση άρχισε να αποδίδει τους καρπούς της. Οσον αφορά τους Τουρκοκυπρίους, αποκαλυπτικό είναι ένα έγγραφο που βρέθηκε στο γραφείο του αντιπροέδρου Κιουτσούκ την επαύριο των γεγονότων, φέρει ημερομηνία 14.9.63 και συμπυκνώνει την πολιτική συμφωνία της μετριοπαθούς τουρκοκυπριακής ηγεσίας με τους εξτρεμιστές της ΤΜΤ για τα περαιτέρω. Ξεκινώντας με τη διαπίστωση πως, από την ανεξαρτησία και μετά, "οι Ελληνοκύπριοι κατέφευγαν σε κάθε είδους τεχνάσματα για να αποκλείσουν την αναγνώριση έστω και των πιο ασήμαντων δικαιωμάτων στους Τούρκους", εκτιμάται πως "το 1964 θα είναι μια αποφασιστική χρονιά" και αποφασίζεται ότι "σε περίπτωση που οι Ελληνες καταγγείλουν επισήμως το Σύνταγμα ή επιχειρήσουν να το αναθεωρήσουν, η τουρκική κοινότητα θα πάρει τη μοίρα της στα χέρια της και θα εγκαθιδρύσει μια Κυπριακή Δημοκρατία εκτός των συμφωνιών της Ζυρίχης" (Κληρίδης 1988, σ. 218-22). Εντυπωσιακή είναι τέλος τόσο η αρνητική στάση των Κιουτσούκ και Ντενκτάς απέναντι στο ενδεχόμενο τουρκικής στρατιωτικής επέμβασης για αποκατάσταση του προηγούμενου καθεστώτος, που κρίνεται ανεπαρκές, όσο και η βεβαιότητά τους για την αξιοποίηση των ελληνοκύπριων εθνικιστών: "Μέχρι τότε οι Ελληνες θα μας δώσουν πολλές ευκαιρίες (...) Είναι φανερό από τώρα ότι τις περισσότερες ευκαιρίες θα μας τις δώσουν με τη συμπεριφορά τους"...
Γι' αυτές τις "ευκαιρίες", εξαιρετικά εύγλωττοι είναι οι σχεδόν ταυτόχρονοι σχεδιασμοί της ελληνοκυπριακής πλευράς. Ενάμιση μόλις χρόνο από την ίδρυση της Δημοκρατίας, ο Μακάριος έθεσε για πρώτη φορά δημόσια ζήτημα κατάργησης των "υπερβολικών" συνταγματικών προνομίων της μειονότητας (4.1.62). Η τελική του κίνηση προς αυτή την κατεύθυνση έγινε, ως γνωστόν, στις 30 Νοεμβρίου 1963, όταν υπέβαλε ένα Μνημόνιο 13 σημείων για την αναθεώρηση του Συντάγματος, με το αιτιολογικό ότι αυτό "εμποδίζει την ανάπτυξη και την πρόοδο της χώρας" και "δημιουργεί αφορμές τριβής μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων". Εκ των υστέρων, στενοί συνεργάτες του Αρχιεπισκόπου θα αποφανθούν ότι αυτό που καθόρισε την επιλογή του δεν ήταν τόσο οι όποιες θεσμικές δυσλειτουργίες που προκλήθηκαν από τις διακοινοτικές τριβές των πρώτων μεταποικιακών χρόνων, όσο η εσωτερική αντιπολίτευση που αυτός δεχόταν από τους αδιάλλακτους ελληνοκύπριους κι ελλαδίτες εθνικιστές, οι οποίοι τον κατηγορούσαν πως "καταπάτησε τους όρκους του και πρόδωσε τον αγώνα του κυπριακού λαού" για Ενωση με την Ελλάδα (Κρανιδιώτης 1985, τ. Α΄, σ. 73 και Κληρίδης 1988, σ. 162).
Κατηγορηματικότερος απ' όλους, ο παλαίμαχος διπλωμάτης Αγγελος Βλάχος δεν διστάζει μάλιστα να κατηγορήσει το Μακάριο ότι συνειδητά οδήγησε τα πράγματα σε κρίση: "Ανεφάρμοστα είναι και τα άριστα των Συνταγμάτων, αν οι καλούμενοι να εξασφαλίσουν την λειτουργία τους δεν θέλουν να τα εφαρμόσουν. Και ο Αρχιεπίσκοπος δεν ήθελε να θέσει σε εφαρμογή τις σχετικές συνταγματικές διατάξεις που προέβλεπαν εγκατάσταση χωριστών δήμων, ελληνικών και τουρκικών (...). Επηρεασμένος ίσως από το περιβάλλον του, αρνήθηκε να τις εφαρμόσει και οι Τούρκοι, στο άκρο δύσπιστοι και καχύποπτοι, για να τον εξαναγκάσουν να ενδώσει εφάρμοζαν αντίποινα κωλυσιεργώντας στην ψήφιση φορολογικών νόμων από την Βουλή. Φυσικό ήταν να δημιουργηθεί αδιέξοδο, αποτέλεσμα της υπαναχωρήσεως του Αρχιεπισκόπου" (Βλάχος 1980, σ. 277).
Προετοιμασία για έγκλημα
Ετσι κι αλλιώς, πάντως, από τα μέσα του 1963 η ελληνοκυπριακή ηγεσία είχε επιλέξει κι αυτή το δρόμο της σύγκρουσης. Τα σχέδιά της, κωδικοποιημένα σε μίαν άκρως απόρρητη εγκύκλιο της "Οργάνωσης" (1963) που έμεινε στην Ιστορία με το όνομα "σχέδιο Ακρίτας" και σ' ένα έγγραφο του ελληνικού ΓΕΕΘΑ (6.12.63) με τον τίτλο "Σχέδιον Μακαρίου", πρόβλεπαν κλιμάκωση των ενεργειών της σε 4 στάδια: (α) "προσβολή των αρνητικών σημείων του Συντάγματος", (β) "Καταγγελία της συνθήκης εγγυήσεως", (γ) "Αυτοδιάθεσις", και (δ) "Υποβολή αιτήσεως προς την Ελλην. Κυβέρνησιν, εάν δέχεται την Κύπρον να ενωθή μετά του λοιπού Ελληνικού Κορμού" (Παπαγεωργίου 1983, τ. Α΄, σ. 270). Το πιο ενδιαφέρον είναι, ωστόσο, ότι αυτός ο σχεδιασμός προεξοφλούσε τη δυναμική αντίδραση των Τουρκοκυπρίων, προβλέποντας μάλιστα την αιματηρή καταστολή της: "Είναι αφελές να πιστεύωμεν ότι είναι δυνατόν να προβούμεν εις ουσιαστικές ενέργειες τροποποιήσεως του Συντάγματος, χωρίς οι Τούρκοι να επιχειρήσουν να δημιουργήσουν ή σκηνοθετήσουν δυναμικήν σύγκρουσιν. (...) Επιβάλλεται να καταστείλωμεν ταύτην δυναμικώς εις το συντομώτερον δυνατόν χρονικόν διάστημα (...) Δυναμική και αποτελεσματική αντιμετώπισις των Τούρκων θα διευκολύνη τα μέγιστα τας μεταγενεστέρας ενεργείας μας δια περαιτέρω τροποποιήσεις, διότι οι Τούρκοι θα γνωρίζουν ότι αντίδρασίς των είναι αδύνατος ή επιζημία σοβαρώς δια την κοινότητά τους" (ό.π., σ. 254- 5).
Ακόμη πιο εντυπωσιακός είναι ωστόσο ο αντίστοιχος σχεδιασμός της ελλαδικής στρατιωτικής ηγεσίας την ίδια περίοδο, που όχι μόνο συμφωνεί αλλά και επαυξάνει σε εθνοσωτήρια υπεραισιοδοξία. Διαπιστώνοντας κι αυτή πως "η κατάστασις εις την Κύπρον τυγχάνει εκρηκτική και ότι εις το εγγύς μέλλον δέον να αναμένωνται γεγονότα, τα οποία δυνατόν να δημιουργηθώσι και προκληθώσι, είτε βάσει προγραμματισμένου σχεδίου εκατέρας των κοινοτήτων, είτε κατόπιν τυχαίου συμβάντος ή σοβαρού επεισοδίου εις βάρος κοινότητος τινός", μια άκρως απόρρητη μελέτη (6.12.63) του αρχηγού ΓΕΕΘΑ Ι. Πιπιλή καταλήγει, ούτε λίγο ούτε πολύ, στο συμπέρασμα ότι ο συσχετισμός είναι τόσο ευνοϊκός για την Ελλάδα, ώστε "συμφέρει όπως εις την Κύπρον λάβουν χώραν γεγονότα". Οχι μόνο "το Ελληνοκυπριακόν στοιχείον δύναται να αντιμετωπίση το Τουρκοκυπριακόν τοιούτον", υποστηρίζει, αλλά και οι δυνατότητες της Τουρκίας προς επέμβαση είναι άκρως περιορισμένες, σύμπασα δε η διεθνής κοινότητα θα επέμβει ενεργά υπέρ των ελληνικών θέσεων! Η ανάλυση αυτή, που φέρεται να έχει υιοθετηθεί και από το Υπουργείο Αμύνης της πρώτης κυβέρνησης Γ. Παπανδρέου, κατέληγε στην προτροπή για "πολεμικήν ετοιμότητα της ελληνικής Δυνάμεως εν Κύπρω και ενίσχυσιν ταύτης δια την διευθέτησιν και προώθησιν της στρατιωτικής δραστηριότητος εν Κύπρω", με σκοπό την αντιμετώπιση των προβλεπόμενων "διακοινοτικών ταραχών" (ό.π., σ. 258-72).
Αγνωστο παραμένει σε ποιο βαθμό όλες αυτές οι ανεδαφικές και τουρκοφαγικές εκτιμήσεις οφείλονταν στον (ταγματάρχη, τότε) Δημήτριο Ιωαννίδη, που ως υπεύθυνος του γραφείου πληροφοριών της ΕΛΔΥΚ υπήρξε ο επικεφαλής των αξιωματικών που κατέστρωσαν τα σχέδια για την επερχόμενη ένοπλη αναμέτρηση. Αγνωστος είναι επίσης ο βαθμός επιρροών από ξένα κέντρα πάνω στον αρχηγό της "Οργάνωσης" και υπουργό Εσωτερικών του Μακαρίου, Γεωρκάτζη, οι σχέσεις του οποίου με την Ιντέλιτζενς Σέρβις και τη CIA ήταν κοινό μυστικό (για λεπτομέρειες, βλ. Μ. Δρουσιώτης "ΕΟΚΑ. Η σκοτεινή όψη", Αθήνα 1998, σ. 89-147 & 366-71). Εχει πιστοποιηθεί, αντίθετα, ότι καθοριστική στη διατύπωση των "13 σημείων" υπήρξε η συμβολή του βρετανού Ύπατου Αρμοστή, Λρθουρ Κλαρκ - ο οποίος, εκτελώντας σχετικές οδηγίες του Φόρεϊν Οφις, όχι μόνο ενθάρρυνε σχετικά το Μακάριο, αλλά προέβη και σε ιδιόχειρες διορθώσεις στο επίμαχο κείμενο. Χαρακτηρισμένη ως "το αβύθιστο αεροπλανοφόρο της Ανατολικής Μεσογείου", η Κύπρος ήταν όντως ένα υπερβολικά στρατηγικό χαρτί για να αφεθεί ανενόχλητη από τους επιτελείς του Ψυχρού Πολέμου. Αυτό το γεγονός, ωστόσο, καθόλου δεν απαλλάσσει από τις ευθύνες τους όσους, συνεπαρμένοι από τις εθνοσωτήριες φαντασιώσεις τους, έπαιξαν με τη φωτιά...
ΣΤΟ ΟΡΙΟ
30 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ. Υποβολή από τον Μακάριο των 13 σημείων για αναθεώρηση του κυπριακού Συντάγματος.
16 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ. Απόρριψη των 13 σημείων από την Αγκυρα και απειλή επέμβασης σε περίπτωση μονομερούς αναθεώρησης.
μέσα ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ. Ενοπλοι Ελληνοκύπριοι αρχίζουν ελέγχους ταυτοτήτων των Τουρκοκυπρίων στους δρόμους. Κλιμάκωση της έντασης.
21 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ. Πρώτα οδοφράγματα και ανταλλαγές πυρών, ύστερα από αιματηρό επεισόδιο στην κακόφημη συνοικία της Λευκωσίας.
22 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ. Δίωρη σύσκεψη Μακαρίου-Κιουτσούκ και κοινή έκκλησή τους προς τις δυο κοινότητες για τερματισμό των συγκρούσεων, χωρίς αποτέλεσμα.
23 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ. Οι τουρκοκύπριοι αστυνομικοί προσχωρούν στην εξέγερση. Εντολή Γεωρκάτζη στον Σαμψών να εκκαθαρίσει την Ομορφίτα. Απόφαση της κυβέρνησης Παπανδρέου να στείλει στη Λευκωσία τον τ. υπουργό Γ. Μελά, για να υποδείξει στον Μακάριο "αυτοσυγκράτηση".
24 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ. Εξάπλωση των συγκρούσεων σε όλη την Κύπρο. Ανακωχή στη Λάρνακα, ύστερα από μεγάλο αριθμό θυμάτων μεταξύ των Τουρκοκυπρίων. Το απόγευμα, γενική αντεπίθεση των Ελληνοκυπρίων, ανακατάληψη του μεγαλύτερου μέρους της Λευκωσίας και πολιορκία της Ομορφίτας. Ο τούρκος πρόεδρος Γκιουρσέλ δηλώνει πως η Τουρκία θα επέμβει μονομερώς, αν δεν παρέμβουν οι εγγυήτριες δυνάμεις. Εκκληση των 3 χωρών για άμεση κατάπαυση του πυρός. Νέα συνάντηση Μακαρίου-Κιουτσούκ και συμφωνία για εκεχειρία τα μεσάνυκτα. Στην Αθήνα, ο πρωθυπουργός Γ. Παπανδρέου εκφράζει στον κύπριο πρέσβη Ν. Κρανιδιώτη τη διαφωνία του με τις δυναμικές πρωτοβουλίες του Μακαρίου.
25 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ. Κατάρρευση της εκεχειρίας και εξάπλωση των συγκρούσεων. Μαζική διανομή όπλων από το Μακάριο στις ελληνοκυπριακές οργανώσεις, εκκαθάριση της Ομορφίτας από τους άνδρες του Σαμψών με μεγάλο αριθμό θυμάτων μεταξύ των αμάχων. Απειλή της Τουρκίας για επέμβαση προκειμένου να σταματήσει η "γενοκτονία" των Τουρκοκυπρίων. Εκφοβιστική πτήση τουρκικών πολεμικών αεροσκαφών πάνω από τη Λευκωσία. Εξοδος της ΤΟΥΡΔΥΚ απ' τους στρατώνες της και κατάληψη θέσεων στο δρόμο Λευκωσίας-Κερύνειας. Διαταγή από την Αθήνα στην ΕΛΔΥΚ, να μην εμπλακεί στις μάχες. Δημόσια αποδοκιμασία της από ανθρώπους του Γεωρκάτζη και προπαγανδιστική έξοδος 4 ελληνικών τζιπ στους δρόμους της Λευκωσίας. Προσφυγή της Κύπρου στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ. Συμφωνία ("προτάσει της ελληνικής κυβερνήσεως") να τεθούν ΕΛΔΥΚ και ΤΟΥΡΔΥΚ υπό βρετανικές διαταγές, προς αποφυγή σύγκρουσης μεταξύ τους.
26 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ. Δηλώσεις Παπανδρέου προς Κρανιδιώτη, στην Αθήνα: "Δεν δύναμαι να γίνω ουραγός της κυπριακής κυβερνήσεως". Τουρκική δήλωση ότι δεν ετοιμάζεται επέμβαση στην Κύπρο, ύστερα από ελληνική προσφυγή στο Μικτό Συμβούλιο του ΝΑΤΟ. Αποδοχή από τον Μακάριο βρετανικής πρότασης για διαχωρισμό των 2 κοινοτήτων της κυπριακής πρωτεύουσας.
27 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ. Φοιτητικές διαδηλώσεις σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη υπέρ της Ενωσης.
28 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ. Ολονύκτιες διαβουλεύσεις σε Αθήνα και Λευκωσία, ύστερα από νέες πληροφορίες για επικείμενη τουρκική εισβολή. Προσφυγή του ΥΠΕΞ Βενιζέλου στις ΗΠΑ, που δηλώνουν ότι η Αγκυρα υπαναχώρησε ύστερα από προσωπική παρέμβαση Τζόνσον στον πρωθυπουργό Ινονού. Αφιξη στη Λευκωσία του βρετανού υφυπουργού Κοινοπολιτείας, Ντάνκαν Σάντις, και διαβουλεύσεις με τις ηγεσίες των 2 κοινοτήτων. Νέα φοιτητική διαδήλωση στην Αθήνα υπέρ της Ενωσης
30 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ. Χάραξη της "πράσινης γραμμής" στη Λευκωσία από το βρετανό στρατηγό Γιανγκ και υπογραφή της σχετικής συμφωνίας από τους Μακάριο & Κιουτσούκ.
15 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ. Εναρξη της "Πενταμερούς Διάσκεψης" στο Λονδίνο, για επίλυση του Κυπριακού.
ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΗ ΑΝΘΡΩΠΟΘΥΣΙΑ
Νεκροί, ξεσπιτωμένοι, αγνοούμενοι... Το ανθρώπινο κόστος των διακοινοτικών ταραχών του 1963 παρουσιάζει εκπληκτικές ομοιότητες με αυτό του 1974, μόνο που ο επιμερισμός του στις δυο κοινότητες είναι αντιστρόφως ανάλογος. Μπορεί η αντίσταση των Τουρκοκυπρίων να υπήρξε απείρως πιο αποτελεσματική απ' ό,τι φαντάζονταν οι επιτελείς του "σχεδίου Ακρίτας", ο συσχετισμός δυνάμεων όμως τους επέβαλε πολύ μεγαλύτερες απώλειες απ' ό,τι στην ελληνοκυπριακή πλειοψηφία: "Ως ανεκοινώθη, κατά τους υπολογισμούς του υπουργού Αμύνης, κατά την τετραήμερον αναταραχήν εις Κύπρον εφονεύθησαν 200 άτομα. Αι απώλειαι των Τούρκων υπερβαίνουν κατά πολύ εκείνας των Ελληνοκυπρίων", μας πληροφορεί λ.χ. το αθηναϊκό "Εθνος" στις 26 Δεκεμβρίου. Δεν είναι λοιπόν καθόλου συμπτωματικό που η ανάμνηση των γεγονότων (και όσων ακολούθησαν, χοντρικά ώς το 1968) αποτελεί μέχρι σήμερα το βασικό επιχείρημα από το οποίο αντλεί την (όποια) εσωτερική νομιμοποίησή του το καθεστώς Ντενκτάς στην κατεχόμενη Βόρεια Κύπρο.
Τι όμως συνέβη ακριβώς τον Δεκέμβριο του 1963; Η τουρκική προπαγάνδα αξιοποιεί σε μεγάλο βαθμό δημοσιεύματα των ημερών, κυρίως ανταποκρίσεις ξένων δημοσιογράφων, που μιλάνε για συστηματικό κάψιμο και λεηλασία τουρκοκυπριακών σπιτιών από ένοπλους ελληνοκύπριους, μαζικές συλλήψεις αμάχων ομήρων, δολοφονίες ανυπεράσπιστων πολιτών και "μια μικρή αλλά κτηνώδη σφαγή" γυναικόπαιδων μετά την ανακατάληψη της Ομορφίτας από την πολιτοφυλακή του Σαμψών. Οι καταγγελίες αυτές εικονογραφούνται από μια σειρά φωτογραφιών, με θύματα τουρκοκύπριους πολίτες, δολοφονημένους στα σπίτια τους κατά τη διάρκεια των ταραχών. Η πιο εντυπωσιακή, που έκανε το γύρο του κόσμου, απεικονίζει τη γυναίκα και τα τρία παιδάκια του στρατιωτικού γιατρού της ΤΟΥΡΔΥΚ, σφαγμένα μέσα σε μια μπανιέρα (την αναπαράγουμε εδώ από το Time της 10.1.64). Σύμφωνα με μαρτυρίες περιοίκων, δολοφονήθηκαν από "μια ομάδα 40 ανδρών, πολλοί απ' τους οποίους φορούσαν στρατιωτικές μπότες και μανδύες" (The Guardian 31.12.63).
Η εξακρίβωση των γεγονότων με βάση ελληνικές πηγές είναι αρκετά δύσκολη, καθώς οι πρωταγωνιστές της εποχής είναι αρκετά φειδωλοί (και, κατά κανόνα, απολογητικοί) στις περιγραφές τους. "Μέσα στην αλλοφροσύνη των παθών, έγιναν από μέρους των ατάκτων μας αντίποινα αξιοθρήνητα κατά των Τούρκων, χωρίς διάκριση φύλου και ηλικίας", παραδέχεται ο διπλωμάτης Χρηστίδης, αναφερόμενος στην κατάληψη της Ομορφίτας, ανήμερα των Χριστουγέννων (1967, σ. 442). "Είναι αλήθεια ότι από μερικούς Ελληνοκυπρίους έγιναν πράξεις κτηνωδίας και αδιαφορίας για την ανθρώπινη ζωή", διαβάζουμε στα απομνημονεύματα του Κληρίδη, με τη διευκρίνιση ότι "πράξεις κτηνωδίας διεπράχθησαν από ενόπλους των παραστρατιωτικών οργανώσεων και από τις δυο πλευρές" (σ. 244). Στο ίδιο μήκος κύματος, ο πρεσβευτής τότε της Ελλάδας στον ΟΗΕ, Δημήτρης Μπίτσιος, κάνει λόγο για "αξιοθρήνητα πράγματα που βαρύνουν και τις δυο πλευρές" (1976, σ. 140), ενώ γλαφυρότερος είναι ο Πλουτής Σέρβας: "Για εφτά μέρες άγριες μάχες διεξάγονται στις τούρκικες συνοικίες. Η αφροσύνη δεσπόζει παντού, σε πλήρη συνάρτηση με τις ωμότητες. Ο Σαμψών κατακρεουργεί γυναικόπαιδα και γέροντες στην Ομορφίτα. Και Τούρκοι βάρβαροι εξοντώνουν τους ελληνοκύπριους στην Τόχνη. Και επιστρέφουν ο καθένας θριαμβευτικά στις βάσεις του, ενώ τα φανατισμένα πλήθη, αμφότερων των παρατάξεων, ωρυόμενα στρώνουν δάφνες και μερσίνια για να περάσουν οι χασάπηδες ήρωες!" (τ. Β΄, σ. 337).
Η τραγικότερη ίσως συνέπεια των συγκρούσεων, όπως και το 1974, είναι η δημιουργία ενός μεγάλου αριθμού "αγνοουμένων", η ακριβής τύχη των οποίων παραμένει ανεξακρίβωτη ώς σήμερα. "Αρκετά άτομα, Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι", αναφέρει ο Κληρίδης (σ. 250), "που για κάποιο λόγο βρέθηκαν σε περιοχές ελεγχόμενες από δυνάμεις της άλλης κοινότητας, εκτελέστηκαν εν ψυχρώ. Τα θύματα απλώς ανεφέροντο ώς αγνοούμενοι". Ο σχετικός πίνακας περιλαμβάνει συνολικά 38 Ελληνοκύπριους και 198 Τουρκοκυπρίους.
ΚΙΣΙΝΓΚΕΡ & ΣΑΜΨΩΝ
Οι μέρες του στην εξουσία ήταν ευθύς εξαρχής μετρημένες, αλλά ο Κίσινγκερ δεν ήταν πρόθυμος να αμφισβητήσει την προεδρία του προτού ξεκαθαρίσει το πολιτικό μέλλον του Μακαρίου. Οι Αμερικανοί αναφέρονταν στον Σαμψών, χρησιμοποιώντας επίθετα όπως «παρανοϊκός», ή «χασάπης της Ομορφίτας» (για τα εγκλήματα κατά αμάχων Τουρκοκυπρίων το 1963). Ο Σαμψών βρέθηκε στην προεδρία της πραξικοπηματικής κυβέρνησης, λόγω της προσωπικής σχέσης που είχε με τον Ιωαννίδη. Από τον Ιανουάριο του 1974, μετά τον θάνατο του Γρίβα, εμφανιζόταν σαν πολιτικός ηγέτης της ενωτικής παράταξης και είχε προσωπικές επαφές με το ΓΕΕΦ. Στις 5 Ιουλίου, δέκα μέρες πριν από το πραξικόπημα, εμφανίστηκε στο ΓΕΕΦ και έθεσε τον εαυτό του στη διάθεση της ηγεσίας της Ε.Φ. για να αναλάβει καθήκοντα προέδρου, στην περίπτωση που θα ανατρεπόταν ο Μακάριος με πραξικόπημα. Ο Σαμψών δεν ήταν στη λίστα των υποψηφίων προέδρων που προσέγγισε η χούντα. Ο Σαμψών πήγε στις 15 Ιουλίου στο ΓΕΕΦ και προσφέρθηκε να βοηθήσει. Ο αρχηγός του πραξικοπήματος Μιχάλης Γιωργίτσης τον έστειλε ως απεσταλμένο του, στους διάφορους υποψήφιους προέδρους, για να τους μεταφέρει το μήνυμα ότι η Αθήνα τους είχε προκρίνει για διάδοχους του Μακαρίου. Ο Σαμψών είτε δεν τους βρήκε, είτε έφερε αρνητικές απαντήσεις, ενδεχομένως επειδή δεν τους προσέγγισε καν επειδή ενδιαφερόταν και ο ίδιος.
Μη έχοντας άλλη επιλογή, η ηγεσία του πραξικοπήματος όρκισε πρόεδρο τον Σαμψών. Όμως, όλοι τον θεωρούσαν λύση ανάγκης και δεν περίμεναν ότι η προεδρία του θα είχε διάρκεια. Αυτή ήταν και η άποψη του Κίσινγκερ, ο οποίος υποστήριζε συνταγματική λύση στην Κύπρο, με ανάληψη της προεδρίας από τον Κληρίδη, αφού προηγουμένως η Τουρκία θα δημιουργούσε ισοδύναμο στρατιωτικό τετελεσμένο στην Κύπρο. Σε αντίθεση με τον Κίσινγκερ, οι Ευρωπαίοι και ιδίως οι Βρετανοί, υποστήριζαν την άμεση αποκατάσταση του Μακαρίου. Ο Κίσινγκερ συζήτησε το θέμα Σαμψών με τους συνεργάτες και συμβούλους του, στους οποίους επεξηγούσε τη στρατηγική του. Μεταξύ αυτών ήταν και ο έμπειρος διπλωμάτης Σάιρους Βανς, ο οποίος χειρίστηκε την κυπριακή κρίση του 1967, που άρχισε με αφορμή τις μάχες στην περιοχή του χωριού Κοφίνου και είχε ως αποτέλεσμα την ανάκληση του Γρίβα από την Κύπρο και την αποχώρηση της ελληνικής μεραρχίας.
Στις 18 Ιουλίου 1974 ο Σάιρους Βανς συζήτησε την κρίση στην Κύπρο με τον Κίσινγκερ, ο οποίος του επεξήγησε τη στρατηγική που ακολουθούσε:
Κίσινγκερ: Το πρώτο πράγμα είναι να κρατήσουμε τους Σοβιετικούς έξω από αυτό και να κινηθούμε μέσα στο πλαίσιο της Ζυρίχης. Αυτό που δεν θέλουμε είναι να καταλήξουμε όπως … η Βρετανική πλευρά υποστηρίζει τον Μακάριο αλλά εμείς δεν θέλουμε να λάβουμε οποιαδήποτε άλλα μέτρα και να καταλήξουμε χωρίς οτιδήποτε.
Βανς: Λες ότι πρόκειται να συμφωνήσεις με τους Βρετανούς;
Κίσινγκερ: Θα συμφωνήσουμε με τους Βρετανούς όσον αφορά την σύγκληση συνάντησης με τους Έλληνες και τους Τούρκους για να δούμε πώς μπορεί να αποκατασταθεί μια συνταγματική κυβέρνηση. Δεν υπάρχει περίπτωση να υποστηρίξουμε τον Σαμψών και ο Σαμψών δεν θα κυβερνά όταν όλα αυτά τελειώσουν. Αλλά το μόνο πράγμα που θέλουμε να κάνουμε είναι να βαδίζουμε προσεχτικά και να μην δημιουργήσουμε ολοκληρωτικό χάος πριν να δούμε τι βγαίνει.
Βανς: Ωραία.
Κίσινγκερ: Ειλικρινά, νομίζω ότι ο καλύτερος συμβιβασμός θα ήταν να βάλουμε μέσα τον Κληρίδη για ένα... και μετά να φέρουμε πίσω τον Μακάριο.
Βανς: Ο Κληρίδης έχει μια ελπίδα μετά για...
Κίσινγκερ: Αυτό είναι το σκεπτικό μου, αλλά δεν υπάρχει πιθανότητα να υποστηρίξουμε τον Σαμψών.
Βανς: Με ανησυχεί. Θα τηλεφωνήσω και θα σου πω τι διαβάζω και τις ειλικρινείς μου ανησυχίες γι αυτό.
Κίσινγκερ: Να μου τηλεφωνείς πάντα σχετικά με τις ανησυχίες σου. Θέλω να ξέρεις ότι δεν υπάρχει πιθανότητα να υποστηρίξουμε τον Σαμψών. Το μόνο πράγμα είναι ότι δεν θα κινηθούμε εναντίον του ακόμη, μέχρι που να δούμε ποιες είναι οι άλλες επιλογές μας.
Βανς: Καταλαβαίνω.
Κίσινγκερ: Αυτό που θέλουμε να αποφύγουμε είναι μια κατάσταση όπου ο Μακάριος μπορεί να πάει στο Συμβούλιο Ασφαλείας και να ζητήσει Σοβιετική υποστήριξη επειδή εμείς τον υποστηρίξαμε πέρα για πέρα, θα θέλαμε να πουλήσουμε την υποστήριξή μας προς τον Μακάριο με (αυτοσυγκράτηση). Δεν υπάρχει περίπτωση να υποστηρίξουμε τον Σαμψών.
Βανς: Αυτό είναι ικανοποιητικό.
ΔΙΑΦΩΝΙΑ ΜΕ ΤΟΝ ΚΑΛΑΧΑΝ
Στις 19 Ιουλίου, σε μια άλλη τηλεφωνική συνομιλία που είχε ο Κίσινγκερ με τους συνεργάτες του Ίνγκερσολ, Μακλόσκι και Στάμπλερ, συζήτησαν το θέμα της αποκατάστασης της συνταγματικής τάξης στην Κύπρο, με αφορμή μακροσκελές μήνυμα που του έστειλε ο υπουργός Εξωτερικών της Βρετανίας Τζέιμς Κάλαχαν. Οι Βρετανοί ζητούσαν από τις ΗΠΑ να ασκήσουν πίεση στην ελληνική κυβέρνηση για να παραιτηθεί ο Σαμψών, ως το μόνο τρόπο για να αποτραπεί η τουρκική εισβολή:
Ίνγκερσολ: [Οι Βρετανοί] λένε ότι επρόκειτο να υποστηρίξουν τον Μακάριο, τουλάχιστον αυτή τη φορά, χωρίς να ξέρουν εάν θα μπορούσε τελικά να είναι επικεφαλής της κυβέρνησης. Αλλά, μέχρι να βρουν μιαν άλλη λύση, αυτή είναι η θέση τους.
Κίσινγκερ: Αυτό είναι εντάξει.
Ίνγκερσολ: Ο Σαμψών έξω φυσικά. Και πρέπει να κάνουν κάτι για να βεβαιωθούν ότι οι Τούρκοι δεν θα μπουν μέσα και αυτό θα ήταν η απομάκρυνση του Σαμψών. Είπαν ότι ο μόνος τρόπος για να συμβεί αυτό είναι με άσκηση πίεσης πάνω στους Έλληνες.
Κίσινγκερ: Τότε είμαστε πρόθυμοι να ασκήσουμε πίεση πάνω στους Έλληνες μόλις γνωρίζουμε ποια είναι η εναλλακτική εξέλιξη.
Ίνγκερσολ: Σωστά.
Κίσινγκερ: Και μπορείς να πεις στον Ραμσμπόθαμ εκ μέρους μου στον Κάλαχαν ότι δεν βρισκόμαστε σε διαφωνία μαζί τους πάνω σε αυτό.
Ίνγκερσολ: Εντάξει.
Κίσινγκερ: Δεν θέλω τους Βρετανούς να αρχίσουν να διαρρέουν ότι μας πολεμούν για την Ελλάδα. Πες τους ότι πρόκειται για μια διαφορά τακτικής. Ότι δεν θέλουμε να κινηθούμε εναντίον του Σαμψών μέχρι που να γνωρίζουμε τις εναλλακτικές λύσεις και να τον χρησιμοποιήσουμε ως διαπραγματευτικό ατού αλλά μπορούμε να τους διαβεβαιώσουμε ότι δεν θέλουμε ο Σαμψών να αναδειχθεί μέσα από αυτό.
Ίνγκερσολ: Σωστά.
Κίσινγκερ: Και ίσως να τηλεφωνούσες στον Τούρκο Πρέσβη και να του το κάνεις ξεκάθαρο.
Ίνγκερσολ: Εντάξει.
Κίσινγκερ: Ελπίζω σε μια γραμμή που θα παρακολουθούν οι Ρώσοι... κάνε μικροκύματα.
Ίνγκερσολ: (γέλιο)
Κίσινγκερ: Ο Μακάριος είναι ένας πανούργος! «Ο συνταγματικός του διάδοχος είναι κάποιος που ονομάζεται Κληρίδης, ο οποίος είναι επικεφαλής της Βουλής και προσπαθούμε να δούμε αν μπορούμε να τον επιβάλουμε με τη σύμφωνο γνώμη της Ελλάδας και της Τουρκίας».
Λόγω της αρνητικής δημοσιότητας που τύγχαναν οι χειρισμοί του στο Κυπριακό από μερίδα του Τύπου και ειδικά η ανεκτικότητα του προς το ελληνικό καθεστώς και προς την πραξικοπηματική κυβέρνηση Σαμψών, ο Κίσινγκερ είχε συχνές τηλεφωνικές συνομιλίες με μέλη του Κογκρέσου, τα οποία προσπαθούσε να καθησυχάσει. Στις 19 Ιουλίου 1974, στις 1.15 μ.μ. ώρα Καλιφόρνιας (στην Κύπρο ήταν σχεδόν μεσάνυχτα) και ενώ τα πρώτα αναγνωριστικά αποσπάσματα του τουρκικού στρατού είχαν αποβιβαστεί στην Κύπρο, ο Κίσινγκερ, μιλώντας με τον γερουσιαστή Μάνσιφιλντ, τον διαβεβαίωσε πως καταβάλλονταν προσπάθειες για επίλυση του προβλήματος στη βάση του συντάγματος:
Μάνσφιλντ: Ναι, Χένρι.
Κίσινγκερ: Γερουσιαστά, ξέρω ότι σας έχουν ήδη τηλεφωνήσει από το υπουργείο.
Μάνσφιλντ: Ναι, ο ΜακΚλόσκι.
Κίσινγκερ: Αλλά ήθελα απλά να σας πω εν συντομία πού βρισκόμαστε τώρα. Έχουμε καταφέρει τους Έλληνες να συμφωνήσουν να στείλουν κάποιον στο Λονδίνο τη Δευτέρα. (Ήταν μια πρωτοβουλία της Βρετανίας για συνάντηση των εγγυητριών δυνάμεων. Η συνάντηση δεν έγινε αφού προηγήθηκε η εισβολή).
Μάνσφιλντ: Ποιους Έλληνες;
Κίσινγκερ: Την Ελληνική κυβέρνηση.
Μάνσφιλντ: Χμ, χα.
Κίσινγκερ: Και η στρατηγική μας είναι ότι οπωσδήποτε θα απομακρύνουμε την κυβέρνηση στην Κύπρο. Την κυβέρνηση Σαμψών.
Μάνσφιλντ: Ναι.
Κίσινγκερ: Αλλά πριν αρχίσουμε να προχωρούμε πάνω σε αυτό, θέλουμε να αποτρέψουμε την Τουρκική επέμβαση και ένα Ελληνο-τουρκικό πόλεμο. Ο συνταγματικός του διάδοχος είναι κάποιος που ονομάζεται Κληρίδης, ο οποίος είναι επικεφαλής της Βουλής και προσπαθούμε να δούμε αν μπορούμε να τον επιβάλουμε με τη σύμφωνο γνώμη της Ελλάδας και της Τουρκίας -όταν γίνει αυτό μπορεί να προκηρύξει εκλογές στις οποίες μπορεί να είναι υποψήφιος και ο Μακάριος σε έξι μήνες το πολύ και με αυτό τον τρόπο αποφεύγουμε τόσο έναν Ελληνο-τουρκικό πόλεμο, μια πιθανή Σοβιετική επέμβαση και ένα εμφύλιο πόλεμο στο νησί. Και το κυριότερο που θέλουμε να κάνουμε τώρα είναι να αποτρέψουμε μια έξαρση και πιθανή [εμπλοκή] των Αμερικανικών στρατιωτικών δυνάμεων.
Μάνσφιλντ: Δεν θα έπαιρνες στρατιωτικές δυνάμεις, Χένρι.
Κίσινγκερ: Αυτό εννοώ. Με την κατάσταση όπως έχει. Θέλω να καταλάβετε γιατί ελισσόμεθα όπως ελισσόμεθα … είναι εύκολο να κάνεις μια διακήρυξη και ένας κίνδυνος είναι εάν δεν μπορούμε να πάρουμε τις αμερικανικές δυνάμεις, αφού επίσης δεν μπορούμε να πάρουμε τις βρετανικές δυνάμεις, εάν το παρατραβήξουμε με τον Μακάριο... και μετά καλέσει τις Σοβιετικές δυνάμεις, δεν θα έχουμε πού να σταθούμε...........................
Κίσινγκερ: Αυτό που σου είπα δεν είναι η δημόσιά μας θέση.
Μάνσφιλντ: Όχι, όχι, δεν έχω ακούσει οτιδήποτε.
Κίσινγκερ: Η δημόσιά μας θέση είναι ότι θα δω τον Μακάριο και αν καταφέρω να βρω κάτι με την έγκρισή του, αυτή θα ήταν η καλύτερη λύση. (Ο Μακάριος ζήτησε να δει τον Κίσινγκερ στις 18 Ιουλίου, αλλά του έκλεισε ραντεβού στις 22 Ιουλίου).
Μάνσφιλντ: Αλλά είναι ένας πολύ εύστροφος τύπος..
Κίσινγκερ: Ναι, είναι πανούργος. Όλοι φαίνεται να έρχονται με τα νερά μου αργά ή γρήγορα. Μάνσφιλντ: Αλλά δεν μπορείς ούτε να το αποφύγεις. Κάνε ό,τι καλύτερο μπορείς Χένρι, θα παρακολουθούμε.
Κίσινγκερ: Εντάξει, και απλά ήθελα να ξέρεις, πρώτον, δεν θα επέμβουμε στρατιωτικά, δεύτερο δεν θα υποστηρίξουμε την Ελληνική κυβέρνηση - κατ’ ακρίβεια θα αντιταχθούμε στην ελληνική κυβέρνηση - αλλά με τέτοιο τρόπο που να μπορούν να αποτραβηχτούν από τις θέσεις τους χωρίς να πάμε σε πόλεμο.
Μάνσφιλντ: Ωραία, ακούγεται καλό.
Μακάριος Δρουσιώτης
Πολίτης
20/07/2004
Τελικά, την 23η Ιουλίου, με τα τουρκικά στρατεύματα να κατέχουν την Κερύνεια, την Εθνική Φρουρά και την ΕΛΔΥΚ να έχουν αποτύχει να εξαλείψουν τον ισχυρό θύλακα Κιόνελι - Αγύρτας και την συμφωνία κατάπαυσης του πυρός σε ισχύ ( συμφωνία την οποία όμως δεν σεβάστηκε η τουρκική πλευρά συνεχίζοντας τις επιχειρήσεις ο Σαμψών αναγκάστηκε, υπό το βάρος των εξελίξεων, να παραιτηθεί και να παραδώσει την προεδρία στην νόμιμα εκλεγμένη αρχή. Επειδή ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος βρισκόταν λόγω του πραξικοπήματος στο εξωτερικό, προεδρεύων ανέλαβε ο πρόεδρος της βουλής των αντιπροσώπων, Γλαύκος Κληρίδης, ως νόμιμος αναπληρωτής μέχρι την επιστροφή του Μακάριου ( την ίδια ημέρα κατέρρεε και στην Αθήνα η Χούντα των Συνταγματαρχών και αποφάσιζε να παραδώσει την εξουσία στους πολιτικούς ). Μετά την παραίτησή του, ο Σαμψών, προχώρησε μέσω ραδιοφώνου σε νέο διάγγελμα προς τον κυπριακό λαό όπου τόνιζε μεταξύ άλλων πως μέσω της «επανάστασης» ( έτσι χαρακτήρισε το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου ) έπεσε το προσωποπαγές καθεστώς του Μακαρίου, αποκάλεσε την τουρκική εισβολή άνανδρη και ισχυρίστηκε πως ανέλαβε την προεδρία όχι από προσωπική φιλοδοξία αλλά για να αποτρέψει τον εμφύλιο και να ενώσει ψυχικά τον λαό. Τέλος, ανέφερε πως είχε τη συνείδησή του ήσυχη και πως η παραίτησή του ήταν προέκταση της όλης προσφοράς του.
Αξίζει να σημειωθεί πως ο Σαμψών θεωρείτο από τους πραξικοπηματίες προσωρινή λύση ανάγκης ενώ ταυτόχρονα η θέση του επιβαρυνόταν και από τις αρνητικές αναφορές από τα ξένα ΜΜΕ.
ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΙΣΒΟΛΗ
Η ΣΥΛΛΗΨΗ ΚΑΙ Η ΔΙΚΗ ΤΟΥ ΣΑΜΨΩΝ
Μετά την επιστροφή του Μακαρίου στην Κύπρο, τον Δεκέμβριο του 1974, ο Σαμψών δεν δικάστηκε άμεσα καθώς ίσχυε η προφορική αμνηστεία την οποία παραχώρησε ο Κύπριος ιεράρχης και πολιτικός. Παρόλα αυτά, την 30ή Οκτωβρίου του 1975, εγκρίθηκε ψήφισμα, βάση του οποίου θα διώκονταν οι «αμετανόητοι» για τα γεγονότα του πραξικοπήματος αλλά και όσοι συνέχιζαν τη δράση τους ( όπως π. χ. η ΕΟΚΑ Β', η οποία υφίστατο μέχρι και το 1978). Οι δηλώσεις του Σαμψών κατά τη διάρκεια του δευτέρου ετήσιου μνημόσυνου του Γρίβα τον Ιανουάριο του 1976 απετέλεσαν την αφορμή για την έναρξη ποινικής δίωξης εναντίον του με αποτέλεσμα αρχικά την κλήση του από την Αστυνομία και την επιβολή απαγόρευσης εξόδου του από τη χώρα ( 3 Φεβρουαρίου ) και εν συνεχεία τη σύλληψή του στις 16 Μαρτίου του 1976.
Στις 27 Απριλίου το επαρχιακό δικαστήριο της Λευκωσίας αποφάσισε την απευθείας παραπομπή του σε κακουργιοδικείο έπειτα από εισήγηση της εισαγγελίας για αποφυγή της διαδικασίας της προανάκρισης, κάτι που δέχτηκε και ο ίδιος ο Σαμψών, ο οποίος παρουσιάστηκε στη δίκη χωρίς συνήγορο αφού κανένας δικηγόρος δεν είχε δεχτεί να αναλάβει μέχρι εκείνη τη στιγμή την υπεράσπισή του. Άξιο αναφοράς είναι το γεγονός πως κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης, έξω από τον χώρο των δικαστηρίων σημειώθηκαν άγριες συμπλοκές μεταξύ υποστηρικτών και αντιπάλων του κατηγορουμένου ενώ η αστυνομία προχώρησε στη σύλληψη πέντε υποστηρικτών ( οι τέσσερις εκ των οποίων ήταν γυναίκες ) του Σαμψών με την κατηγορία ότι συμπεριφέρθηκαν απρεπώς και ότι εξύβρισαν τον πρόεδρο της δημοκρατίας, Μακάριο.
Η δίκη του Σαμψών, την υπεράσπιση του οποίου ανέλαβε τελικά ο Μανώλης Χριστοφίδης, συνεχίστηκε από την 21η Ιουλίου στο Κακουργιοδικείο Λευκωσίας, το οποίο εξέδωσε κατά την 31η Αυγούστου 1976 την ετυμηγορία του, τονίζοντας πως ο κατηγορούμενος δεν δικαζόταν για τα πιστεύω του αλλά για τις πράξεις του: το δικαστήριο απεφάνθη πως ο Νίκος Σαμψών κρίθηκε ένοχος για συνεργασία σε πολεμικές επιχειρήσεις εναντίον της Κυπριακής Δημοκρατίας καθώς και για σφετερισμό του αξιώματος του προέδρου της δημοκρατίας κατά το διάστημα από τις 15 μέχρι και τις 23 Ιουλίου του 1974, κατηγορίες τις οποίες είχε αποδεχτεί και ο ίδιος, και του επεβλήθηκε εικοσαετής ποινή φυλάκισης με βάση τα άρθρα 20, 21 και 40 του ποινικού κώδικα ενώ η απόφαση δεν εφεσιβλήθη. Νωρίτερα, ο Σαμψών είχε δηλώσει στο δικαστήριο πως δεν μετάνιωνε για τις πράξεις του και πως έδρασε με γνώμονα την εξυπηρέτηση της πατρίδας.
ΜΕΤΑΒΑΣΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΜΟΝΗ ΣΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ
Περίπου τρία χρόνια αργότερα, στις 21 Απριλίου του 1979, με διάταγμα του τότε προέδρου της κυπριακής δημοκρατίας, Σπύρου Κυπριανού, πραγματοποιήθηκε προσωρινή αναστολή της ποινής του Σαμψών για λόγους υγείας. Συγκεκριμ;eνα, έπειτα από εξέταση στην οποία υποβλήθηκε από γιατρούς από την Ελλάδα, τις ΗΠΑ και την Κύπρο, διαγνώστηκε επιδείνωση της υγείας του (ο Σαμψών υπέφερε από αιμοπτύσεις) και κρίθηκε απαραίτητη η άμεση μετάβασή του σε κλινική του εξωτερικού για θεραπεία.
Η αναστολή της ποινής είχε αρχικά εξάμηνη διάρκεια, η οποία στην πορεία διπλασιάστηκε, και έγινε αφού πρώτα ο Σαμψών υπέγραψε δήλωση με την οποία υποχρεούτο μετά την απόλυσή του από τις φυλακές να εγκαταλείψει άμεσα την Κύπρο και να μην επανέλθει μέχρι την αποπεράτωση της θεραπείας και να εκτίσει το υπόλοιπο της ποινής του με την επιστροφή του από το εξωτερικό, μετά την αποθεραπεία.
Ο Σαμψών μετέβη αρχικά για ιατρική παρακολούθηση στο Μόναχο της Δυτικής Γερμανίας και αργότερα στη Γαλλία όπου και παρέμεινε ως το 1990 παρά το γεγονός ότι ο πρόεδρος Σπύρος Κυπριανού είχε άρει από τον Δεκέμβριο του 1980 το διάταγμα της προσωρινής αναστολής που του είχε παρασχεθεί το 1979 και ταυτόχρονα τον καλούσε να επιστρέψει στην Κύπρο για να εκτίσει το υπόλοιπο της ποινής του, καθώς σύμφωνα με πληροφορίες που είχε στη διάθεσή της η κυπριακή κυβέρνηση, ο Σαμψών στο διάστημα της μέχρι τότε απουσίας του όχι μόνο δεν είχε υποβληθεί σε θεραπεία αλλά ταυτόχρονα συνδεόταν (σύμφωνα πάντα με τους ισχυρισμούς της κυπριακής κυβέρνησης ) και με παράνομες δραστηριότητες.
Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στο εξωτερικό, μεταξύ άλλων υποστήριξε ότι την 17η Ιουλίου 1974, τρεις ημέρες πριν την τουρκική εισβολή στην Κύπρο, πραγματοποιήθηκε στο Λονδίνο μυστική συνάντηση μεταξύ του Μακαρίου και Μπουλέντ Ετσεβίτ.
ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗ ΚΥΠΡΟ
Μετά την επιστροφή του στην Κύπρο, ο Σαμψών τέθηκε υπό κράτηση. Στις 6 Σεπτεμβρίου του 1991, το Ανώτατο Δικαστήριο θα αποφασίσει την αποφυλάκιση του, έτσι στις 22 Μαρτίου 1992 του απονεμήθηκε χάρη του υπολοίπου της ποινής του, από τον τότε Πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας Γιώργο Βασιλείου. Μετά την αποφυλάκισή του, επέστρεψε στον δημοσιογραφικό χώρο συνεχίζοντας την έκδοση των εφημερίδων του, που είχε ξεκινήσει από παλαιότερα, δύο ημερησίων, της «Μάχης» και της «Νίκης», και μίας εβδομαδιαίας, του «Θάρρους».
Ενας άνθρωπος που μόνο οι πράξεις του μιλούσαν.. που τελικά και αυτές τις πράξεις ο καθένας μπορεί να τις εξηγήσει όπως εκείνος κρίνει..
Στην συνέντευξη που παρατίθεται εν συνεχεία μπορεί ο καθένας να κρίνει αλλά και να κριθεί για την κρίση του, κατά πόσο ήταν για κάποιους προδότης, για κάποιους άλλους ήρωας.
Το σίγουρο είναι ένα : πως οι μνήμες δεν σβήνουν, τα γεγονότα δεν αλλάζουν και οι άνθρωποι όσο και αν θέλουν να μη βλέπουν οι νεκροί τους αναγκάζουν .
Η Κύπρος προδόθηκε , το νησί ξεπουλήθηκε στο βωμό των συμφερόντων και οι άνθρωποι ξεχάστηκαν, απο κάποιους .
Ομως όλοι εμείς, όλοι όσοι θέλουμε να λεγόμαστε Ελληνες οφείλουμε να θυμόμαστε. Οφείλουμε να καταγράφουμε και να μεταλαμπαδεύουμε στην επόμενη γενιά πως
Καμία πατρίδα δεν πουλιέται
Κανένας θάνατος για την προάσπιση της δεν κοστολογείται
Κανείς νεκρός δεν ξεχνιέται
Καμιά προδοσία δεν παραγράφεται
Οσο υπάρχουν μνήμες , όσο υπάρχουν Ελληνες αυτός ο κόσμος δεν θα ξεχάσει.
ΔΕΝ ΞΕΧΝΩ
Νυν υπερ πάντων ο Αγών
’’Προδότες ήταν οι Μπονάνος, Αραπάκης και Ντάβος
Συνέντευξη Σαμψών στον «Ελεύθερο Τύπο»’’
Ο Νίκος Σαμψών ήταν κατά τη διάρκεια της τουρκικής εισβολής («Αττίλας 1») ο πρόεδρος της Κύπρου. Στις 8 Αυγούστου 1999 έδωσε συνέντευξη στην αθηναϊκή εφημερίδα «Ελεύθερος Τύπος». Η συνέντευξη αναδημοσιεύεται ασχολίαστη και τα συμπεράσματα για τους υπευθύνους της ήττας στον Κυπριακό πόλεμο του 1974 είναι προφανή.
κ. Σαμψών από ποιούς σας έγινε η πρόταση για την προεδρία μετά το πραξικόπημα;
Από τους επικεφαλής του πραξικοπήματος Γεωργίτση και Κομπόκη και τους συν αυτοίς. Εγώ μέχρι τότε ήμουν βουλευτής. Τα προηγούμενα χρόνια ήμουν μέλος της ΕΟΚΑ και υπεύθυνος στην πόλη της Λευκωσίας και των περιχώρων. Είχα συμμετάσχει, και το λέω με υπερηφάνεια, στο 60% της δράσης όλης της ΕΟΚΑ. Εμείς κάναμε το αντάρτικο πόλεων το οποίο το μιμήθηκαν κι άλλοι λαοί που έκαναν απελευθερωτικούς αγώνες.
Υπό τις διαταγές του Γρίβα Διγενή...
Ναι, αλλά είχα το ελεύθερο δράσεως ώστε να δίνω αναφορά μετά τις ενέργειες.
Είχατε καταδικαστεί δις εις θάνατον από τις βρετανικές δυνάμεις...
Ναι, αφού πέρασα βασανιστήρια στα οποία δεν είχε υποβληθεί κανένας Κύπριος όσο εγώ. Μου έβγαλαν δόντια και νύχια... Φυλακίστηκα στις κεντρικές φυλακές της Κύπρου, μετά με μετέφεραν στην Αγγλία στις φυλακές του Wormscraps στο Λονδίνο. Εκεί ήρθα σε επαφή με τον Ιρλανδικό Δημοκρατικό Στρατό (IRA) για απόδραση, αλλά το αντιλήφθηκαν οι ΄Αγγλοι και εμάς τους πρωτεργάτες της απόδρασης μας μετέφεραν ξημερώματα στις φυλακές υψίστης ασφαλείας Wakefield στο Yorkshire που χτίστηκαν το 1404 και δεν είχε αποδράσει ποτέ άνθρωπος. Είχαν ναρκοπέδια, κλπ. Εκεί γνώρισα τον αγωνιστή του IRA, τον Simus Murphy, που είχε καταδικαστεί 5 φορές σε ισόβια δεσμά από το 1951. Η συνάντηση μας έγινε το 1958. Αποφασίσαμε να αποδράσουμε μαζί και σε ένα χρόνο το πραγματοποιήσαμε! Η απόδραση μας έγινε πρωτοσέλιδο με τεράστια γράμματα στις αγγλικές εφημερίδες.
Να επιστρέψουμε στην κατηγορία με την οποία καταδικαστήκατε στην Κύπρο...
Ήθελαν ένα εξιλαστήριο θύμα. Η κατηγορία ήταν ότι συνεργάστηκα μετά την επικράτηση του πραξικοπήματος. Εγώ όμως έβαλα όρους για να συνεργαστώ. Ένας όρος ήταν να μην διαλυθεί η Βουλή και δεν διαλύθηκε γιατί έγιναν αποδεκτοί οι όροι. Δεύτερον, να μην διαλυθούν τα πολιτικά κόμματα. Τρίτον, να μην συλληφθούν πολιτικοί άνδρες. Και ήταν ένα πραξικόπημα όπου δεν συνελήφθησαν πολιτικοί άνδρες...
Φαίνεται ότι υπερασπίζεστε το πραξικόπημα. Σε ποιούς επιβάλλατε τους όρους;
Στον Γεωργίτση. Και αυτός τα διαβίβασε στην Αθήνα και έγιναν αποδεκτά. Γιατί δεν έβρισκαν τους ανθρώπους που είχαν προτείνει...
Νομιμοποιήσατε όμως το πραξικόπημα κατά του νόμιμα εκλεγμένου προέδρου της χώρας...
Αυτό δεν είναι προδοσία;
Όχι! Δεν είμαι προδότης. Ο Σαμψών έμαθε να μην προδίδει ποτέ του... Και ο Σαμψών αν πήγε φυλακή από τον Μακάριο το 1976, δύο χρόνια μετά, είναι γιατί δεν δέχθηκε να προδώσει τους 15.000 που του έστειλαν τα τηλεγραφήματα συμπαραστάσεως. Ήθελε να εκδικηθεί τους ανθρώπους αυτούς που ήταν δικοί του και συνεχάρησαν το νέο καθεστώς. Στην Οριάνα Φαλάτσι είχε πει: "αν ο Σαμψών έμενε στην εξουσία μια εβδομάδα ακόμη ως και η αδελφή μου η Μαρία θα του έστελνε τηλεγράφημα..." Ο Μακάριος κάποτε ήθελε να γίνει αντιβασιλέας της Ελλάδας. Και όταν τον ρώτησα ξαφνιασμένος μου απάντησε: "εδώ έγινε αντιβασιλέας ο Δαμασκηνός και δεν θα γίνω εγώ;" Μου έστειλε ανθρώπους του μέσα στην φυλακή και μου έλεγε ότι δεν κοιμάται που με έχει άδικα μέσα και ήθελε να του δώσω αυτά τα τηλεγραφήματα για να δει ποιοι δικοί του δεν στάθηκαν πλάι του. Έτσι η κατηγορία ήταν ότι δέχθηκα παρανόμως τη θέση του προέδρου μετά την επικράτηση του πραξικοπήματος και δια του τρόπου αυτού συνεργάστηκα με τους πραξικοπηματίες. Η κατηγορία ανέφερε ότι ο Σαμψών ουδεμία σχέση είχε ούτε στην οργάνωση, ούτε στην σύλληψη του σχεδίου. Καταδικάστηκα 20 χρόνια όσο προέβλεπε ο νόμος και συνολικά έμεινα μέσα 5 χρόνια...
Εσείς ζητούσατε να διωχθεί ο Μακάριος;
Πώς; Εγώ ζητούσα συνεργασία Μακαρίου-Γρίβα για να σωθεί ο τόπος...
Ακούγεται απίστευτο να λέει ο Σαμψών ότι ήταν και κατά των πραξικοπηματιών που οι ίδιοι τον τοποθέτησαν στον προεδρικό θώκο...
Τότε γινόταν εμφύλιος σπαραγμός στην Κύπρο.
Μα πώς αποδεχθήκατε την πρόταση που σας έκαναν οι πραξικοπηματίες κατά του νόμιμα εκλεγμένου προέδρου της χώρας; Πώς τους "νομιμοποιήσατε" με αυτή την αποδοχή;
Ανακοίνωσαν ότι ο Μακάριος ήταν νεκρός! Εγώ επείσθηκα ότι ήταν νεκρός.
Είχατε όμως πληροφόρηση σε ολόκληρο το νησί για το τι πραγματικά συνέβαινε. Μπορούσατε να μάθετε αμέσως ότι ο Μακάριος ήταν ζωντανός στην Πάφο.
Πρώτα-πρώτα ήσαν κομμένα τα τηλέφωνα...
Ποιοι πρόδωσαν και φέρουν βαρύτατες ευθύνες για το πραξικόπημα και την εισβολή;
Το πραξικόπημα έγινε για να ρίξουν τη χούντα.
Πώς; Μέχρι τώρα γνωρίζαμε ότι η χούντα οργάνωσε το πραξικόπημα κατά του Μακαρίου.
Το πέτυχαν σε 3 ημέρες. Το πραξικόπημα το έκαναν ο Αραπάκης, ο Μπονάνος, ο Ντάβος, ο Παπανικολάου, ο Γαλατσάνος για να ρίξουν τη χούντα του Ιωαννίδη και να επαναφέρουν τη δημοκρατία στην Ελλάδα με εντολή των Αμερικανών και εν συνεννοήσει με τον Καραμανλή και το Μακάριο...
Αυτό είναι το σενάριο με την εκδοχή Σαμψών...
Να ανοίξει ο φάκελος της Κύπρου! Βγαίνουν στις επετείους και δε λένε λέξη για το άνοιγμα του φακέλου της Κύπρου...
Όχι, όλοι το υποστηρίζουν και επιμένουν γι' αυτό...
Αλλά δεν το κάνουν.
Ο στρατηγός Φαίδων Γκιζίκης στην πολύκροτη συνέντευξη που είχε δώσει στην εφημερίδα μας σπάζοντας τη σιωπή του, είχε υποστηρίξει ότι Μπονάνος, Αραπάκης ευθύνονται για την προδοσία γιατί αυτοί ανακάλεσαν τις στρατιωτικές δυνάμεις, οι οποίες επέστρεψαν στην Ελλάδα.
Είχε πει ότι ο Αραπάκης κάλεσε τα 2 υποβρύχια που βρίσκονταν ήδη στην Πάφο και είχαν στα σκόπευτρά τους τον Τουρκικό αποβατικό στόλο να επιστρέψουν στην Ελλάδα γιατί δήθεν γινόταν εισβολή Τουρκικών δυνάμεων στη Ρόδο. Και είδαν με τα περισκόπιά τους τουρίστες στις παραλίες.
Είχατε δηλώσει πως κάθε υποβρύχιο έφερε 18 τηλεκατευθυνόμενες τορπίλες και ότι τα τουρκικά αποβατικά ήταν 38.
Ακριβώς. Λάβετε υπόψη ότι τα Φάντομ τα ελληνικά, γιατί η Τουρκία δεν είχε Φάντομ, είχαν ξεκινήσει για να ισοπεδώσουν την περιοχή των 500 μέτρων εισβολής. Προδότες ήταν οι Μπονάνος, Αραπάκης και Ντάβος.
Το κλιμάκιο της CIA είχε προειδοποιήσει τον Ιωαννίδη ότι η Τουρκία θα εκμεταλλευόταν το πραξικόπημα και θα εισέβαλε στην Κύπρο. Τότε ο Ιωαννίδης αντέδρασε έντονα, όπως αναφέρεται στα απόρρητα τηλεγραφήματα, και κλώτσησε το τραπέζι που βρισκόταν μπροστά του, χύνοντας τους καφέδες που έπιναν, δηλώνοντας πως "αν η Τουρκία εισβάλλει, εκείνος θα έφτανε μέχρι την Κωνσταντινούπολη".
Τότε η 12η μεραρχία του Γ' Σώματος Στρατού με επικεφαλής το στρατηγό Παύλο Παπαδάκη προέλασε μέσα στο τουρκικό έδαφος σε βάθος 75 χιλιομέτρων και οι ιχνηλάτες του βρίσκονταν 135 χιλιόμετρα από την Κωνσταντινούπολη και δεν βρήκαν τουρκικό στρατό.
Ποιος είχε διατάξει τη διείσδυση εντός τουρκικού εδάφους;
Ήταν δουλειές του Ιωαννίδη. Στις 20 Ιουλίου ο Ντάβος πήγε να επιθεωρήσει τα προελαύνοντα ελληνικά στρατεύματα εντός των τουρκικών εδαφών, έβαλε τον Παπαδάκη μέσα στο αυτοκίνητο και του τοποθέτησε το πιστόλι του στον κρόταφο λέγοντας του: "ο εχθρός δεν είναι στην Κωνσταντινούπολη, είναι στην Αθήνα". Και διατάχθηκαν τα στρατεύματα να γυρίσουν πίσω!
Ας επανέλθουμε στους άλλους πρωταγωνιστές. Στον τότε αρχηγό ΓΕΝ, Πέτρο Αραπάκη.
Είχε ολοκληρωθεί η προδοσία με τη διαταγή του Αραπάκη να επιστρέψουν τα υποβρύχια, τα αεροπλάνα να προσγειωθούν στο αεροδρόμιο των Χανίων και να διαλυθούν τα τάγματα στην Κύπρο. Η συμφωνία καταπαύσεως του πυρός έγινε μεταξύ Αραπάκη και Sisko. Εκείνη την ώρα που ο κ. Αραπάκης υπέγραφε την κατάπαυση του πυρός, εμείς στην Κύπρο παίρναμε τα σήματα του Ντενκτάς που ζητούσε ελικόπτερο να τον μεταφέρει στην Τουρκία διότι η Κύπρος έπεφτε στα χέρια των Ελλήνων. Παίρναμε και τα σήματα του αρχηγού του τουρκικού αποβατικού στόλου ότι δεν μπορούσαν να κρατηθούν στην ακτή των 500 μέτρων που τους περιορίσαμε. Τότε ο Γκιζίκης μου τηλεφώνησε να ετοιμάσω το διάγγελμα της Ένωσης με την Ελλάδα όταν τα Φάντομ σηκώθηκαν για να ισοπεδώσουν την περιοχή των 500 μέτρων. Αλλά μετά γύρισαν πίσω με εντολή Αραπάκη (ΓΕΝ) και Παπανικολάου (ΓΕΑ) και επέστρεψαν στα Χανιά. Τότε που ήμουν πρόεδρος καταβάλαμε μεγάλη αντίσταση κατά των εισβολέων Τούρκων που έχασαν 26 αεροπλάνα μαχητικά, παραδέχθησαν 19, ενώ στο δεύτερο μέρος της εισβολής έχασαν μόνο 3 αεροπλάνα. Ελευθερώσαμε θύλακες όπως Λεύκα, Μαργί, Κοφινού, Μούτουλλας, τουρκική συνοικία Λάρνακας, Ζαχάρια Αμμοχώστου, όλα τα μικτά χωριά, Κιόνελι, ΄Ασπρη Μούτη. Ήμουν στη Μαλούντα με το στρατό ως πρόεδρος της δημοκρατίας και καταλάβαμε τις περιοχές. Καταλάβαμε επί ημερών μου τη βάση των Τούρκων Κιόνελι 2 φορές με την ΕΛΔΥΚ και Κύπριους μαχητές και έρχονταν διαταγές από τον προδότη Μπονάνο απευθείας στον διοικητή της ΕΛΔΥΚ να επιστρέψουν πίσω όλοι στη βάση εξορμήσεως...
Μίλησες με τον τότε αρχηγό ΓΕΕΘΑ Μπονάνο;
Τον έβρισα με τις χυδαιότερες των εκφράσεων στο τηλέφωνο όταν και γινόταν η εισβολή των Τούρκων και δοκίμασε να μου πει ότι έβγαλα τα κανόνια έξω και έβαλλαν στον αέρα για να εμπλέξω την Τουρκία και την Ελλάδα... Και μου έλεγε ότι γινόταν άσκηση των Τούρκων. Και ο Γεωργίτσης επικεφαλής του πραξικοπήματος μου είπε πως "δεν επείθεται ο αρχηγός πως γίνεται εισβολή". Και τότε πήρα το τηλέφωνο, το έβγαλα στο παράθυρο και του λέω "ακούς τους βομβαρδισμούς;" Και μου απαντά για τα κανόνια, οπότε του απαντώ με το χυδαίο υβρεολόγιο. Έβρισα και τον Γκιζίκη, αλλά αυτός τα είχε χαμένα. Όταν σας έδωσε συνέντευξη, μίλησε για πρώτη φορά για τις ευθύνες του. Μετά οι της χούντας των Αθνών δεν έβγαιναν στο τηλέφωνο. Ο εξ απορρήτων του Ιωαννίδη αξιωματικός Μιχ.Πηλιχός μου είπε ότι αν θέλω να παραμείνω πρόεδρος να δεχθώ να προελάσουν οι Τούρκοι και να ενώσουν το προγεφύρωμα με το θύλακα Β.Λευκωσίας κι εγώ είπα πως είναι απαράδεκτο, δεν δέχομαι να κάνουν βήμα οι Τούρκοι.
Με τίνος εντολή;
Μου έλεγαν "Εθνικού Κέντρου", δηλαδή της χούντας. Των προδοτών Μπονάνου, Αραπάκη, κλπ. Τους έβρισα. Τους είπα "Γ... τις συμφωνίες σας!" Μου απάντησε ο Πηλιχός πως κινδυνεύει η ζωή μου. Του είπα "ξέρω πως έχετε εδώ στην Κύπρο 5 ανθρώπους και δεν έχω σε τίποτα να τους συλλάβω και να τους εκτελέσω άνευ δίκης και μην απειλείς έναν άνθρωπο που καταδικάστηκε δις εις θάνατον από τους ΄Αγγλους και δεν φοβήθηκε και θα φοβηθεί δολοφονία από εσάς". Και τότε μου είπε και με έριξε ότι "από το Εθνικό Κέντρο δεν θα έρθει φυσίγγιο αφού αρνείσαι". Και γνωρίζοντας ότι είχαμε φυσίγγια πολέμου μισής ημέρας, είπα "παραιτούμαι" για δεν μπορούσα να οδηγήσω την Κύπρο στη σφαγή εν γνώσει μου μην έχοντας βοήθεια από την Ελλάδα. Μου είπε ο Πηλιχός να παραδώσω την εξουσία στον Κληρίδη. Και παρέδωσα.
Ο Γκιζίκης αποκάλυψε σε συνέντευξη στον "Ελεύθερο Τύπο" τα τεχνάσματα της CIA προς τον πανίσχυρο δικτάτορα Ιωαννίδη...
Τον ξεγέλασαν τον Ιωαννίδη, Ήταν αφελέστατος.
Το πιο συγκλονιστικό απ' όλα είναι αυτό που μας είχε αποκαλύψει ο Γκιζίκης, ότι δηλαδή ο Γεωργίτσης είχε εντολή να μην ενεργήσει ακόμα κι αν είχαν κάνει απόβαση οι Τούρκοι στην Κύπρο...
Αυτό προσπάθησε να κάνει ο Μπονάνος και τους το ανέτρεψα μαζί με τον Κομπόκη και τους άλλους που έφεραν αντίσταση κατά των Τούρκων και τους περιορίσαμε στα 500 μέτρα. Και υπάκουσαν εμένα. Ο Γεωργίτσης δέχθηκε και κάναμε κρυφά από την Ελλάδα μερική επιστράτευση. Και αυτά τα τάγματα κράτησαν τους εισβολείς!
ΣΤΗΝ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΠΟΥ ΕΔΩΣΕ ΣΤΟΝ ΣΠΥΡΟ ΚΑΡΑΤΖΑΦΕΡΗ
Τι μου είπε ο Νίκος Σαμψών για την προδοσία της Κύπρου
Ήτανε Νοέμβρης του 1974, 4 μήνες μετά την εισβολή στην Κύπρο όταν συνάντησα με περιπετειώδη τρόπο τον Νίκο Σαμψών και του πήρα συνέντευξη η οποία διήρκησε πάνω από 5 ώρες. Σε αυτή τη συνέντευξη ο Νίκος Σαμψών μου είπε πολλά γνωστά και άγνωστα περιστατικά για την πορεία της ζωής του.
Ο Νίκος Σαμψών περιέγραψε, μεταξύ των άλλων, και πως έγινε πρόεδρος της Δημοκρατίας για 8 μέρες όταν εισέβαλλαν οι Τούρκοι στο νησί .
Αφηγείται:
«Είχε γίνει το πραξικόπημα της Χούντας και εγώ ξημερώματα έβγαινα από την εφημερίδα μου (Μάχη) για να πάω σπίτι μου. Στην έξοδο με πλεύρισαν Έλληνες στρατιώτες με τα όπλα παρατεταμένα. Τους είπα ότι είμαι βουλευτής και τους έδωσα τα στοιχεία μου. Αυτοί με συνέλαβαν και με οδήγησαν στα κρατητήρια της εθνοφρουράς. Εκεί συνάντησα και άλλους Κύπριους που είχαν ήδη συλληφθεί. Προσπαθούσα να μάθω τι είχε συμβεί και πολύ αργότερα ένας ταγματάρχης ήρθε με πήρε από τα κρατητήρια και με ανέβασε στο φουαγιέ της εθνοφρουράς. Ήτανε μαζεμένοι πολλοί αξιωματικοί και είχε μεγάλη κίνηση. Κάποια στιγμή βλέπω μια ομάδα στρατιωτών με επικεφαλής έναν λοχαγό να φέρνουν τον διοικητή ασφαλείας Μουζουρίδη ξυλοκοπώντας τον. Έβαλα τις φωνές και κινήθηκα προς το μέρος των στρατιωτών. Ο επικεφαλής λοχαγός προέκτεινε το περίστροφό του και με διέταξε με βρισιές να κάτσω ακίνητος. Τότε ο ταγματάρχης που με είχε οδηγήσει στο φουαγιέ από τα κρατητήρια με δυνατή και αποφασιστική φωνή είπε στο λοχαγό:
-Λοχαγέ κάθισε προσοχή και να υποβάλλεις τα σέβη σου στον πρόεδρο της Δημοκρατίας.
Έμεινα άφωνος και σε λίγο ορκιζόμουν πρόεδρος της Δημοκρατίας.
Η εισβολή συνεχιζόταν, οι Τούρκοι αλεξιπτωτιστές έπεφταν στη Λευκωσία και άκουγα πυροβολισμούς από παντού. Τότε πήρα στο τηλέφωνο τον πρόεδρο της Δημοκρατίας της Ελλάδος στρατηγό Γκιζίκη. Του είπα ότι είμαι ο πρόεδρος της Κύπρου και ότι οι Τούρκοι εισβάλλουν στο νησί. Μου απάντησε:
-Κύριε πρόεδρε αυτά είναι επικίνδυνα παιχνίδια και σταματήστε να επιχειρείτε να εμπλέξετε την Ελλάδα σε πόλεμο με την Τουρκία.
Έγινα έξαλλος του είπα ότι γίνονται πραγματικές μάχες και έβγαλα από το παράθυρο το τηλέφωνο για να ακούει τους πυροβολισμούς. Του είπα και του ξαναείπα ότι οι Τούρκοι εισβάλλουν στο νησί:
-Δεν ακούτε τους πυροβολισμούς κ. πρόεδρε;
Γκιζίκης: Βάλατε ορισμένους τρελούς να πυροβολούν για να παραπλανήσετε την Ελλάδα.
Τον έστειλα στον διάβολο, πήρα το αυτόματο , ανέβηκα στην ταράτσα και άρχισα να ρίχνω στα αεροπλάνα και στους αλεξιπτωτιστές. Επειδή έγινα πρόεδρος 8 ημερών στην Κύπρο με τον τρόπο που σας εξήγησα εγώ χαρακτηρίστηκα προδότης και αυτοί που κατέστρεψαν το νησί κυκλοφορούν ελεύθεροι στην Ελλάδα και στη Κύπρο με την βοήθεια των κρατών.
Ένα μικρό απόσπασμα από αυτά που μου είπε ο Νίκος Σαμψών τον Νοέμβρη του 1974 και ίσως λέει πολλά για την προδοσία της Κύπρου.
Η Εφημερίδα το ΒΗΜΑ σε δημοσίευμα της αναφέρει :
Από την εφημερίδα «Πολίτης» της Κύπρου αναδημοσιεύουμε το άρθρο τουΜακάριου Δρουσιώτη για τις δήθεν αποκαλύψεις για το πραξικόπημα της χούντας και τον ρόλο του Χρ.Λαμπράκη:
Η Βουλή της Κύπρου, με σαράντα χρόνια καθυστέρηση, ασχολήθηκε με τον «Φάκελο της Κύπρου». Το γεγονός αυτό από μόνο του καθιστά τη συζήτηση που γίνεται γραφική. Από όλα όσα λέχθηκαν, εκείνο που έμεινε είναι η «αποκάλυψη» του βουλευτή του ΔΗΚΟΖαχαρία Κουλία, που ανέτρεψε όλα τα δεδομένα για το πώς αποφασίστηκε και εκτελέστηκε το πραξικόπημα κατά του Μακαρίου: «Ο Λαμπράκης ήταν ο οργανωτής και ο ιθύνων νους αυτής της δουλειάς».
Η έρευνα, λοιπόν, της Βουλής της Κύπρου κατέληξε στο ότι ο «πολιτικός αρχηγός» του πραξικοπήματος ήταν ο Χρήστος Λαμπράκης, εκδότης των εφημερίδων «Τα Νέα» και «Το Βήμα», που κατατάσσονται στην κατηγορία των αντιχουντικών εντύπων. Τη θεωρία αυτή, όπως φαίνεται από τα πρακτικά των συζητήσεων, την ασπάζεται και ο πρόεδρος της επιτροπής, βουλευτής της ΕΔΕΚ, Μαρίνος Σιζόπουλος. Και όμως «Τα Νέα» ήταν επί χούντας το πρότυπο που διάλεξε η ΕΔΕΚ για να εκδώσει τη δική της εφημερίδα, το 1971, με τον ομώνυμο τίτλο.
Το συμπέρασμα του Κουλία στηρίζεται σε ένα έγγραφο που κατατέθηκε στην επιτροπή της Βουλής από τον διευθυντή του γραφείου του Μακαρίου, Χάρη Βωβίδη. Στο έγγραφο διατυπώνεται ο ισχυρισμός ότι ο Λαμπράκης οργάνωσε το πραξικόπημα, συνεργαζόμενος με τον διπλωμάτη Ιωάννη Σωσσίδη, τον εφοπλιστή Αντρέα Ποταμιάνο, τον εκ Κύπρου προσωπικό φίλο του Ιωαννίδη και υπουργό Εσωτερικών του πραξικοπήματος Παντελή Δημητρίου, καθώς και με τον ίδιο τον Ιωαννίδη.
Το έγγραφο αναφέρεται σε διαδοχικές συσκέψεις που έγιναν στο ξενοδοχείο «Εσπέρια» στην Αθήνα με τη συμμετοχή στρατιωτικών, μεταξύ των οποίων και ο έμπιστος του Ιωαννίδη Μιχάλης Πηλιχός. «Η τελευταία των συσκέψεων εγένετο τρεις ημέρας προ του εγχειρήματος και μετέσχον εις αυτήν άπαντες (Λαμπράκης,Σωσσίδης, Πηλιχός κ.λπ.) με συμμετοχήν του αφιχθέντος επίσης εν συνεχεία προέδρου κ.Σαμψών.Αυτή επραγματοποιήθη εις την εν Πόρω πολυτελήν έπαυλιν του κ.Χρ.Λαμπράκη,εις την οποίαν αρκετάς φοράς εφιλοξενείτο ο ταξίαρχος Δ.Ιωαννίδης».
Ο πρόεδρος της επιτροπής Μαρίνος Σιζόπουλος διευκρίνισε ότι το έγγραφο συντάχθηκε από την ελληνική ΚΥΠ προς ενημέρωση του Κωνσταντίνου Καραμανλή, ο οποίος το έδωσε στον Μακάριο το 1975. Ωστόσο το έγγραφο είναι ανώνυμο και δεν περιέχει κανένα στοιχείο αρχειοθέτησης ή διαβάθμισης.
Για κάποιον που έχει ικανοποιητική γνώση της ιστορικής περιόδου το έγγραφο κρίνεται από την πρώτη ανάγνωση φαιδρό. Τα όσα «αποκαλύπτονται» είναι ένας αχταρμάς πληροφοριών και εικασιών που διόλου δεν συνάδουν με τα τεκμηριωμένα γεγονότα της εποχής. Σήμερα έχουμε τεκμηριωμένη γνώση του τι επακριβώς είχε συμβεί, ημέρα προς ημέρα, όλο τον Ιούλιο του 1974. Και δεν υπάρχει κανένα ίχνος στοιχείου που να συνδέει τον Λαμπράκη με το πραξικόπημα στην Κύπρο.
Ωστόσο αυτός ο φαιδρός ισχυρισμός έγινε μέγα θέμα από ορισμένα έντυπα στην Ελλάδα, χωρίς να διερευνηθεί η εγκυρότητά του.
Για να δούμε. Στο περιβόητο έγγραφο αναφέρεται ότι έγινε σύσκεψη στην έπαυλη του Λαμπράκη στον Πόρο τρεις ημέρες πριν από το πραξικόπημα, δηλαδή στις 12 Ιουλίου, με τη συμμετοχή και του Νίκου Σαμψών. Ωστόσο στα πρακτικά των συζητήσεων της επιτροπής της Βουλής οι ίδιοι βουλευτές, που τοποθετούν τον Σαμψών στον Πόρο στις 12 Ιουλίου, αναφέρουν- και είναι όντως επιβεβαιωμένο γεγονός- ότι ο Σαμψών βρισκόταν την ημέρα εκείνη στο αεροδρόμιο της Λευκωσίας για να αποχαιρετήσει τον αρχηγό της Εθνικής Φρουράς, ο οποίος θα αναχωρούσε για την Αθήνα! Πώς συμβαίνει να ήταν και στη Λευκωσία και στον Πόρο την ίδια στιγμή; Σε μια συνομιλία που είχε ο Ζαχαρίας Κουλίας με τον Νίκο Χατζηνικολάου στον Real FΜ είπε για την εγκυρότητα του εγγράφου: «Εχουμε αδιάψευστη μαρτυρία από την ίδια τη σύζυγο τού Σαμψών, που ήρθε η ίδια εθελοντικά να καταθέσει. Επιχειρηματολογώντας είπε ότι “ο σύζυγός μου δεν έχει καμία ανάμειξη [στο πραξικόπημα], και μάλιστα την τελευταία εβδομάδα απουσίαζε στην Ελλάδα”». Σύμφωνα με τα πρακτικά της επιτροπής, η Βέρα Σαμψών κατέθεσε ακριβώς το αντίθετο:
ΠΡΟΕΔΡΟΣ (Μαρίνος Σιζόπουλος - ΕΔΕΚ): Χρήστος Λαμπράκης, τον γνωρίζετε;
ΒΕΡΑ ΣΑΜΨΩΝ: Οχι.
ΠΡ.: Εκδότης...
Β.Σ.: Τον εκδότη.
ΠΡ.: Ο σύζυγός σας είχε οποιεσδήποτε σχέσεις με τον κ. Λαμπράκη, αν γνωρίζετε;
Β.Σ.: Οχι. Με όλους τους εκδότες των Αθηνών της εποχής εκείνης, ναι, είχε γνωριμίες. Ταξίδευε στην Αθήνα, τους έβρισκε, ταξιδεύαμε πολλές φορές μαζί. Αλλά επαφή με τον Χρήστο Λαμπράκη, εγώ τουλάχιστον...
ΠΡ.: Αν υπήρχε οποιαδήποτε επαφή με τον Χρήστο Λαμπράκη;..
Β.Σ.: Οχι.
ΠΡ.: Και οι πληροφορίες οι οποίες λένε ότι είχαν μία συνάντηση και ο κ. Σωσσίδης και ο κ. Σαμψών και ο κ. Χρήστος Λαμπράκης στην έπαυλη του κ. Λαμπράκη στον Πόρο..
Β.Σ.: Στον Πόρο;
ΠΡ.: Μάλιστα.
Β.Σ.: Δεν το γνωρίζω αυτό.
ΠΡ.: Απλά σας το λέω για να το γνωρίζετε.
Β.Σ.: Εντάξει. Εμαθα και κάτι καινούργιο.
Ο πρόεδρος της επιτροπής Μαρίνος Σιζόπουλος και το μέλος Ζαχαρίας Κουλίας επανήλθαν σε άλλο σημείο της κατάθεσης και υπέβαλαν με επιμονή στη μάρτυρα ότι όντως ο σύζυγός της πήγε στην Ελλάδα τις παραμονές του πραξικοπήματος:
ΠΡΟΕΔΡΟΣ: Τη Δευτέρα, για παράδειγμα, 7 του μήνα (σ.σ.: η 7η Ιουλίου ήταν Κυριακή) είχε ταξιδέψει στην Αθήνα για επαγγελματικούς σκοπούς;
ΒΕΡΑ ΣΑΜΨΩΝ: Δεν θυμούμαι να ταξίδεψε. Αν ταξίδεψε, πρέπει να είχε σχέση με ποδοσφαιρική συνάντηση. Δεν είδε κανέναν στην Αθήνα και να σας πω γιατί: Νομίζω πρέπει να γύρισε αυθημερόν. Δεν θυμούμαι ακριβώς.
ΠΡ.: Δεν γύρισε αυθημερόν. Γύρισε την επόμενη μέρα.
Β.Σ.: Ή την επομένη, ναι...
Ο πρόεδρος της επιτροπής, λοιπόν, εμφανιζόταν απόλυτα βέβαιος ότι ο Σαμψών πήγε στην Ελλάδα και επέστρεψε την επομένη, οπότε η μάρτυρας είπε πως «αν ταξίδεψε», που δεν το θυμάται, γύρισε στην Κύπρο την ίδια ημέρα ή την επομένη. Αυτή είναι η «αδιάψευστη μαρτυρία» που επικαλείται ο Κουλίας, ο οποίος βάζει στο στόμα της Βέρας Σαμψών τη φράση «ο σύζυγός μου την τελευταία εβδομάδα απουσίαζε στην Ελλάδα»!
Η πικρή αλήθεια
Ο Σαμψών δεν έλειψε τον Ιούλιο από την Κύπρο ούτε μία μέρα.Αν συνέβαινε κάτι τέτοιο,εκείνες τις πονηρές μέρες που ένα ταξίδι στην Αθήνα δεν ήταν ρουτίνα όπως σήμερα αλλά γεγονός,δεν θα έμενε μυστικό για σαράντα χρόνια.Επίσης,γεγονός τεκμηριωμένο είναι πως ο Σαμψών δεν γνώριζε εκ των προτέρων για το πραξικόπημα,αλλά διεκδίκησε και απέκτησε ρόλο μετά την εκδήλωσή του.
Ο Σαμψών έχει ευθύνες για το 1974 όχι τόσο για την ανάληψη της προεδρίας της πραξικοπηματικής κυβέρνησης,αλλά για τη συνδρομή του στην καταστροφή της Κύπρου ως στέλεχος ενός πολιτικού συστήματος που παρέλαβε μια χώρα ευημερούσα και διαχειρίζεται μέχρι σήμερα ένα κουτσουρεμένο κράτος.
Ο Σαμψών ήταν ο ευνοούμενος του Μακαρίου,ο οποίος τον χρηματοδότησε από τα ταμεία της Μονής Κύκκου να γίνει εκδότης.Υπήρξε ο άνθρωπος που τον κρατούσε στους ώμους του ο Λυσσαρίδης όταν ζούσε στον θρύλο της ΕΟΚΑ.Ηταν ο παράγοντας που είχε ασυλία τη δεκαετία του ΄60 για μια σειρά από εγκλήματα εις βάρος Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων.Σήμερα έγινε η προσωποποίηση του κακού προσώπου της Δεξιάς,λόγω του πραξικοπήματος,όμως υπήρξε και ομιλητής στις αντιβρετανικές πορείες του ΑΚΕΛ,όταν το κόμμα της Αριστεράς ήταν ταυτόχρονα υπέρ της ένωσης και κατά του ΝΑΤΟ. Ηταν επίσης ο αντίζηλος του Γιωρκάτζη στο μακαριακό κατεστημένο,ο μακαριακός που έγινε γριβικός και τελικά χουντικός.
Εν ολίγοις,ήταν η προσωποποίηση του συνονθυλεύματος του κυπριακού πολιτικού συστήματος της δεκαετίας του ΄60,το οποίο διασπάστηκε σε μακαριακούς, γριβικούς,λυσσαριδικούς και γιωρκατζικούς με κίνητρο τα λάφυρα της νεοφανούς εξουσίας.
Αφού σκοτώθηκαν μεταξύ τους, αφού επέφεραν την καταστροφή,έσμιξαν εκ νέου και βρέθηκαν στο ίδιο μετερίζι το 2004,με ηθικό αυτουργό την Αριστερά.Το πραξικόπημα ανασύρεται και πάλι από το μπαούλο σαν φάντασμα για να μας θυμίζει διά του τρόμου τους καλούς και τους κακούς.Δυστυχώς σε αυτή την τραγωδία δεν υπήρξαν καλοί.Το σύστημα στο σύνολό του ήταν ένα τέρας που ακόμη ζει και ορίζει την πολιτική ατζέντα στην Κύπρο.
«Κατασκευασμένο έγγραφο»
Ο πρώην υφυπουργός παρά των Προέδρω της Κυπριακής Δημοκρατίας και στενός συνεργάτης του Εθνάρχου Μακαρίου δρ Πάτροκλος Σταύρου προέβη στην ακόλουθη δήλωση:
Κατασκευασμένο είναι το έγγραφο που παρουσιάσθηκε τώρα στη Λευκωσία μέσα στα πλαίσια της έρευνας για τον φάκελο της Κύπρου: ότι το πραξικόπημα κατά του Προέδρου Μακαρίου στις 15 Ιουλίου 1974 σχεδιάστηκε στην εξοχική κατοικία του Χρήστου Λαμπράκη στον Πόρο με τη συμμετοχή του Δημητρίου Ιωαννίδη, του Νίκου Σαμψών και άλλων κατονομαζομένων.Το έγγραφο, ελέχθη, δόθηκε στον Μακάριο.
Ο Μακάριος ελάμβανε διάφορα παρόμοια έγγραφα.Συνήθως τα κατέστρεφε,αφού προηγουμένως μου τα έδιδε και τα εδιάβαζα. Ημουν ο Υφυπουργός του,ο άνθρωπός του.Αν μου είχε δώσει και αυτό,θα το θυμόμουν.Αλλ΄ υπάρχει,επίσης,ένα πρόσωπο της ΚΥΠ στην Κύπρο,επί της ασφαλείας του Μακαρίου τότε, που το ρώτησα τώρα και μου είπε ότι ουδέποτε είδε τέτοιο έγγραφο ούτε τέτοια πληροφορία είχαν ποτέ.Οπωσδήποτε,κάποιος συνέταξε αυτό το έγγραφο και το διοχέτευσε στον Μακάριο.Ο Μακάριος το εθεώρησε ανάξιο λόγου και έδωσε εντολή καταστροφής του.Γιατί δεν κατεστράφη και εμφανίζεται τώρα,34 ολόκληρα χρόνια μετά τον θάνατό του,είναι απορίας άξιον.
Ενα άλλο σημείο-κλειδί στην υπόθεση αυτή: Ο Νίκος Σαμψών,αναντιρρήτως,δεν εγνώριζε ότι θα γινόταν πραξικόπημα.Και εντελώς τυχαία τον έκαναν «Πρόεδρο», όταν όλοι οι επιλεγέντες από την Αθηναϊκή χούντα για Πρόεδροι αρνήθηκαν ή δεν ανευρέθησαν την ημέρα του πραξικοπήματος.
Εάν ο Χρήστος Λαμπράκης εσχεδίαζε την ανατροπή του Μακαρίου,θα έκανε γενική συνέλευση των πραξικοπηματιών στο σπίτι του στον Πόρο; Μήπως εκράτησε και παρουσίες; Πάντως,ο Σαμψών απουσίαζε.
Αυτά για την Ιστορία και όχι για τις εφήμερες εντυπώσεις.
Οπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στο site της εφημερίδας απο το οποίο αντλήθηκαν οι συγκεκριμένες πληροφορίες
Θάνατος
Απεβίωσε σε ηλικία 66 ετών, την Τετάρτη 9 Μαΐου 2001 έπειτα από πολύχρονη μάχη με τον καρκίνο, σε κλινική της Λευκωσίας όπου νοσηλευόταν. Η σορός του εκτέθηκε σε λαϊκό προσκύνημα στα γραφεία της εφημερίδας «Μάχη», γεγονός που προκάλεσε την αντίδραση του ΑΚΕΛ που με ανακοίνωση υποστήριξε πως ο Σαμψών λόγω της συμπεριφοράς του κατά το Πραξικόπημα δεν άξιζε την τιμή λαϊκού προσκυνήματος. Η κηδεία του πραγματοποιήθηκε την 12η Μαΐου στον Ι. Ν. της Παναγίας Ευαγγελίστριας στην Παλλουριώτισσα υπό την παρουσία πλήθους κόσμου ανάμεσα στους οποίους συγκαταλέγονταν μεταξύ άλλων, ο πρόεδρος του ΔΗΣΥ Νίκος Αναστασιάδης καθώς και αρκετοί βουλευτές και στελέχη του κόμματος ενώ στη νεκρώσιμο ακολουθία χοροστάτησε ο τότε αρχιεπίσκοπος Κύπρου Χρυσόστομος Α'.
Ήταν παντρεμένος με τη Βέρα Σαμψών και είχε δύο παιδιά. Ο γιος του Σωτήρης είναι πολιτικός και βουλευτής με το ΔΗΣΥ.
Δεν υπάρχουν σχόλια
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.