Ο Βασιλεύς-Στρατηλάτης Κωνσταντίνος IB΄ ήταν το πρόσωπο που ενσάρκωσε την μεγάλη ιδέα, τον Μαρμαρωμένο Βασιλιά. Υπήρξε ο λαοφιλέστερος Βασι...
Ο Βασιλεύς-Στρατηλάτης Κωνσταντίνος IB΄ ήταν το πρόσωπο που ενσάρκωσε την μεγάλη ιδέα, τον Μαρμαρωμένο Βασιλιά. Υπήρξε ο λαοφιλέστερος Βασιλιάς που πέρασε ποτέ από την ιστορία. Σύντομα όμως οι πολέμιοι του θα επιχειρήσουν να κάμψουν αυτήν την δημοφιλία. Διπλασίασε την Ελλάδα σε έκταση και πληθυσμό και το πλήρωσε με την διπλή εξορία του.
Ο Κωνσταντίνος ΙΒ΄, πρωτότοκος γιος του Βασιλέως Γεωργίου Α΄ και της Βασίλισσας Όλγας, γεννήθηκε στις 2 Αυγούστου του 1868 και έλαβε ένα όνομα με μεγάλη συγκινησιακή φόρτιση για τους Έλληνες και ιδιαίτερα για όσους πατριώτες είχαν ενστερνιστεί τη Μεγάλη Ιδέα ενός ενωμένου Ελληνικού έθνους με πρωτεύουσα την Κωνσταντινούπολη. Από το 1884 ως το 1887, ο Κωνσταντίνος, στον οποίο ο πατέρας του είχε δώσει τον τίτλο του Δούκα της Σπάρτης, σπούδασε στη Χαϊδελβέργη της Γερμανίας.
Οικογένεια
Σπουδές & Σχέσεις με την Γερμανία
Ο Διάδοχος Κωνσταντίνος έτρεφε μεγάλο θαυμασμό για τη Γερμανική στρατιωτική εκπαίδευση. Είχε λάβει εξαιρετική παιδεία. Μερικοί απ’ τους καθηγητές του ήταν ο ελληνιστής Ιωάννης Πανταζίδης, ο μαθηματικός Βασίλειος Λάκων, ο Κων/νος Παπαρρηγόπουλος, ο συνταγματολόγος Στέφανος Στρέιτ. Πραγματοποίησε σπουδές στην ΣΣΕ, στην Ακαδημία Πολέμου του Βερολίνου και μαθήματα Πολιτικών Επιστημών στην Λειψία και την Χαϊδελβέργη.
Ο Κάιζερ Γουλιέλμος του απονείμει τον βαθμό του ονομαστικού Στρατάρχη του γερμανικού στρατού. Το φθινόπωρο του 1913, λίγο μετά την άνοδό του στο θρόνο, ο Κωνσταντίνος είχε παρακολουθήσει ασκήσεις του γερμανικού στρατού μαζί με τον Κάιζερ. Επίσης, ο Κωνσταντίνος είχε επηρεαστεί από το γεγονός ότι ο Κάιζερ είχε βοηθήσει την Ελλάδα να διατηρήσει τα απελευθερωμένα κατά τους δύο Βαλκανικούς Πολέμους εδάφη και ιδιαίτερα την Καβάλα.
Αμέσως μετά την έκρηξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου ο Κάιζερ απεύθυνε έκκληση στον Κωνσταντίνο, πριν την συμμαχία της Τουρκίας και της Βουλγαρίας με τις Κεντρικές Αυτοκρατορίες, για "μία σταυροφορία κατά της σλαβικής επικράτησης στα Βαλκάνια". Αντάλλαγμα μία περιοχή γύρω από το και το Μοναστήρι. Ο Κωνσταντίνος αρνήθηκε.
Ο Κωνσταντίνος πίστευε πως θα νικήσουν οι Κεντρικές Αυτοκρατορίες τα έτη 1914-1915 όπως αποδεικνύουν τα γερμανικά και αυστροουγγρικά έγραφα που αποκαλύφθηκαν περί τα τέλη της δεκαετίας του 1960. Το νόημα από αυτά τα έγγραφα ήταν η επιμονή του Κάιζερ για συμμαχία της Ελλάδος με την Γερμανία. Από την πλευρά του ο Κωνσταντίνος εξέφραζε την πεποίθηση του πως η Γερμανία θα νικήσει στον μεγάλο αυτό πόλεμο και ότι "τα συμφέροντα της Πατρίδος ημών επιτάσσουσιν ουδετερότητα". Ωστόσο, ο Κωνσταντίνος είχε ξεκαθαρίσει ότι σε περίπτωση που η Ελλάδα συμμετείχε στον πόλεμο αυτό θα τασσόταν στο πλευρό της Αντάντ. Ας σημειωθεί πως, από τον Αύγουστο του 1915 η Γερμανία δεν ήθελε ως σύμμαχο της την Ελλάδα!
Διάδοχος και Αρχηγός του Στρατού
Ο Στρατηλάτης της νεοτέρας Ελλάδος
Το 1897 ξέσπασε ο Ελλητουρκικός πόλεμος. Η Ελλάς ευρισκομένη εις θέσιν πτώχευσης είχε ηττηθεί. Αρχιστράτηγος του πλέον αποδυνανωμένου και αποδιοργανωμένου Ελληνικού Στρατού ο Διάδοχος Κωνσταντίνος. Η τουρκία είχε προελάσει στην Θεσσαλία. Ο Βασιλιάς Γεώργιος έχοντας άριστες σχέσεις με την Ρωσία, ειδοποίησε τον τσάρο να επεμβεί ώστε να σώσει την κατάσταση. Έτσι και έγινε. Η Ρωσία επενέβη και η τουρκία σταμάτησε μέχρι την Λαμία, όπου εκεί οι Μεγάλεις Δυνάμεις (Αγγλία & Γαλλία) έδωσαν υπόσχεση στους τούρκους πως οι Έλληνες θα πληρώσουν πολεμική αποζημίωση. Επίσης επέβαλαν στην Πατρίδα μας τον ΔΟΕ (Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος). Εν τούτοις ο Βασιλεύς Γεώργιος απεφάσισε να αναδιοργανώσει τον Ελληνικό Στρατό και το φθινόπωρο του 1900 διόρισε τον γιο του Διάδοχο Κωνσταντίνο Γενικό Διοικητή του Στρατού προσφέροντας επί μία εννεαετία (μέχρι το 1909 που παρέμεινε στην ίδια θέση) πολύτιμες υπηρεσίες στην Ελλάδα και τα επιτεύγματα του ήταν σημαντικά. Πολεμικές προμήθειες, εκπόνηση επιστρατευτικού σχεδίου, πραγματοποίηση Γυμνασίων, επιμόρφωση και εκπαίδευση των αξιωματικών.
Όμως μία μειοψηφία αξιωματικών στον Ελληνικό Στρατό επιχείρησαν κίνημα με την υποκίνηση των Άγγλων με στόχο την παραίτηση του Διαδόχου και των Πριγκίπων από το Στράτευμα αλλά με ουσιαστικό απώτερο στόχο την κατάργηση της βασιλείας. Για να μην αναγκαστεί ο πατέρας τους, ο Βασιλεύς Γεώργιος Α΄, να τους αποπέμψει από το στράτευμα, οι πρίγκιπες παραιτήθηκαν. Όταν ο Βενιζέλος σχημάτισε την κυβέρνηση του μετά την κατάρρευση του Στρατιωτικού Συνδέσμου, εξέφρασε μεγάλο θαυμασμό για το Διάδοχο Κωνσταντίνο, ο οποίος διορίστηκε Γενικός Επιθεωρητής του Ελληνικού στρατού.
Ενσαρκωτής του Μαρμαρωμένου Βασιλιά
Απελευθέρωσε τη Θεσσαλονίκη από τους Τούρκους κατά το Βαλκανικό Πόλεμο του 1912, έχοντας ηγηθεί των Ελληνικών στρατευμάτων στη Μάχη των Γιαννιτσών την 1η Νοεμβρίου του 1912. Ο Κωνσταντίνος επιτυγχάνει με επιδέξιο αιφνιδιασμό την πτώση του Μπιζανίου και την κατάληψη των Ιωαννίνων. Έπειτα, ανήλθε στο θρόνο μετά το τραγικό γεγονός της δολοφονίας του Γεωργίου Α΄ την 5η Μαρτίου του 1913 στη Θεσσαλονίκη. Ο Κωνσταντίνος γίνεται το πρόσωπο πανεθνικής αγάπης μέχρι και λατρείας. Με τους Α΄ & Β΄ Βαλκανικούς πολέμους, ο Κωνσταντίνος διπλασιάζει την Ελλάδα και με δυναμικότητά του, την πυγμή και τον ρεαλισμό του στην Συνθήκη του Βουκουρεστίου επισημοποιεί τις κατακτήσεις και αρνείται τις οσφυοκαμπτικές και παραχωρητικές αξιώσεις του Βενιζέλου.
Ως Βασιλεύς των Ελλήνων
Σχεδόν ενάμιση χρόνο αργότερα, η Ευρωπαϊκή ήπειρος βυθίστηκε στη δίνη του πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Λίγο μετά την έναρξη των εχθροπραξιών τον Αύγουστο του 1914, η προπαγάνδα των Γάλλων και των συμμάχων ξεκίνησαν συντονισμένη επίθεση κατά του Κωνσταντίνου, τον οποίο χαρακτήριζαν γερμανόφιλο και "φίλο και γυναικάδελφο του Κάιζερ". Αυτή η στάση πήγαζε από το γεγονός ότι το φθινόπωρο του 1913, λίγο μετά την άνοδό του στο θρόνο, ο Κωνσταντίνος είχε παρακολουθήσει ασκήσεις του Γερμανικού στρατού μαζί με τον Κάιζερ και είχε από ότι φημολογούνταν προσπαθήσει να διαπραγματευτεί τη λήψη δανείου από τη Γερμανία. Η δε Αγγλία τον χαρακτήριζε από το 1915 "Γλύξμπουργκ" τοπωνύμιο της βασιλικής μας οικογένειας στην Δανία. Ήθελαν να είναι γερμανόηχο για να υποβαθμίζει τον Βασιλιά ως Γερμανό. Η Ελλάδα όμως παρέμεινε ουδέτερη. Όταν, ωστόσο, κατέστη φανερό πως η Τουρκία θα συμμαχούσε με τη Γερμανία, πολλοί Έλληνες θέλησαν να βοηθήσουν τις δυνάμεις της Αντάντ (Μεγάλη Βρετανία, Γαλλία και Ρωσία).
Ο Βασιλεύς Κωνσταντίνος αρνήθηκε την πρόταση του Βενιζέλου για παραχώρηση της Ανατολικής Μακεδονίας στην Βουλγαρία έναντι ισομεγέθους μελλοντικού ανταλλάγματος στην Μικρά Ασία. Ο Στρατηλάτης πρότεινε την δημιουργία ανεξαρτήτου κράτους στην Κωνσταντινούπολη και την προστασία των εν Μικρά Ασία ελληνικών πληθυσμών. έφτασε κοντά στο να συνδράμει τη Βρετανία στην εκστρατεία των Δαρδανελίων (Φεβρουάριος-Μάρτιος του 1915) αλλά ο Ιωάννης Μεταξάς, ο εκτελών χρέη αρχηγού του γενικού επιτελείου, τον προειδοποίησε να μην μπεί στον πόλεμο. Ο Βενιζέλος παραιτήθηκε. Προτού όμως γίνει δυνατό να διεξαχθούν εκλογές, τον Ιούνιο του 1915, η υγεία του Βασιλέως Κωνσταντίνου κλονίστηκε.
Ο υπερδιπλασιαστής αλλά αδικημένος
Έπαθε πνευμονία και πλευρίτιδα, και βρέθηκε κοντά στο θάνατο. Μάλιστα, τον είχε εξομολογήσει ιερέας όταν έφεραν κοντά του την ιερή εικόνα της Παναγίας από την εκκλησία της Ευαγγελίστριας στην Τήνο. ‘Ως εκ θαύματος ανέρρωσε, και η σύζυγός του, η Βασίλισσα Σοφία, προσέφερε ένα μεγάλο ζαφείρι σαν τάμα στην εικόνα. Ο Βενιζέλος κέρδισε τις εκλογές του Ιουνίου και το Σεπτέμβριο, καθώς πλήθαιναν οι φόβοι Βουλγαρικής επίθεσης στη Θεσσαλονίκη, κάλεσε – χωρίς τη συναίνεσε του Βασιλέως Κωνσταντίνου – τους Βρετανούς και Γάλλους να στείλουν στρατεύματα στην πόλη. Ο Βασιλεύς τελικά δέχτηκε να επιστρατεύσει 18.000 εφέδρους, ως προφύλαξη για το ενδεχόμενο Βουλγαρικής επίθεσης.
Ο Βενιζέλος φέρνει στην Ελλάδααντισυνταγματικά αγγλογαλικά στρατεύματα στην Βόρεια Ελλάδα. Αυτό τον έφερε σε ρήξη με τον Βασιλιά Κωνσταντίνο και παραιτήθηκε. Η γενική διοίκηση των γαλλοβρετανικών δυνάμεων στη Θεσσαλονίκη ανατέθηκε στο Γάλλο Στρατηγό Σαράι (Sarail) που ήταν ένθερμος αντιμοναρχικός. Οι τρόποι του δεν άρεσαν στο Βασιλέα Κωνσταντίνο. “Δεν δέχομαι να μου συμπεριφέρονται ώς να ήμουν ιθαγενής φύλαρχος,” έλεγε. Ο Σαράι προσεταιρίστηκε μέρος της εξουσίας του Βασιλέως, και παρά τη δηλωμένη ουδετερότητα της Ελλάδας ενθάρρυνε τη στρατολόγηση ενός Ελληνικού "εθνικού στρατού" για να πολεμήσει τους Βούλγαρους, οι οποίοι με την βοήθεια των Ανταντικών είχαν καταλάβει την ανατολική Μακεδονία. Ενώ επικρατούσε γενική ένταση, εμπρηστές χτύπησαν το κτήμα του Βασιλέως στο Τατόι, προκαλώντας μεγάλες καταστροφές και το θάνατο 18 ανθρώπων. Ο Βασιλεύς Κωνσταντίνος με τη Βασίλισσα Σοφία και την οικογένειά τους κατάφεραν να ξεφύγουν ακολουθώντας ασφαλή μονοπάτια μέσα από το δάσος. Την 1η Δεκεμβρίου του 1916, ένα ξέσπασμα βίας από Γάλλους ναύτες και Βρετανούς πεζοναύτες (που οδήγησε στο βομβαρδισμό των Ανακτόρων στην Αθήνα) επέφερε την οριστική ρήξη ανάμεσα στο Βασιλέα Κωνσταντίνο και τις δυνάμεις της Αντάντ, οι οποίες επέβαλαν ναυτικό αποκλεισμό στην Ελλάδα.
Η πρώτη εξορία
Οι Γάλλοι, συνεπικουρούμενοι από το νέο Βρετανό Πρωθυπουργό Λόυντ Τζώρτζ, απαίτησαν από τον Κωνσταντίνο να εγκαταλείψει το θρόνο του προκειμένου να άρουν τον αποκλεισμό τον Μάιο του 1917. Ο πρωτότοκος γιός του Κωνσταντίνου, ο Διάδοχος Γεώργιος, θεωρήθηκε ακατάλληλος για τη διαδοχή καθώς είχε υπηρετήσει στο γερμανικό στρατό. Έτσι ο Κωνσταντίνος έδωσε τη θέση του στο δευτερότοκο γιο του Αλέξανδρο, χωρίς να παραιτηθεί επισήμως. Ο Βενιζέλος, με την βοήθεια των γαλλικών όπλων και τηλεβόλων εγκαθίδρυσε δικτατορικό καθεστώς με επαναφορά μίας Βουλής που δεν ανταποκρινόταν στην βούληση του Ελληνικού λαού για προκάλυμμα των αντισυνταγματικών του πράξεων.
Τον Ιούλιο του 1917, η Ελλάδα κήρυξε τον πόλεμο στη Γερμανία, την Αυστροουγγαρία, την Τουρκία και τη Βουλγαρία. Τα Ελληνικά στρατεύματα πολέμησαν θαρραλέα πλάι στους Βρετανούς στη Λίμνη Δοϊράνη στη Μακεδονία, και συνέβαλαν στην τελική επικράτηση της Αντάντ.
Τον Ιούλιο του 1920 υπεγράφη η ανυπόστατη και ανεφάρμοστη Συνθήκη των Σεβρών. Και ενώ βρίσκονταν σε εξέλιξη διεθνείς πολιτικοί ελιγμοί, ο Βασιλεύς Αλέξανδρος της Ελλάδας δαγκώθηκε από μια μαϊμού στο πόδι. Η πληγή μολύνθηκε, επήλθε σήψη και ο Βασιλεύς Αλέξανδρος πέθανε ύστερα από ένα μήνα στο 27ο έτος της ηλικίας του.
Ο Κωνσταντίνος, απ΄ την πικρή εξορία, ζήτησε από τον Βενιζέλο να επιστρέψει για λίγες ώρες με την οικογένειά του στην Ελλάδα για την κηδεία του γιου του. Ο Βενιζέλος αρνήθηκε και ο Στρατηλάτης όταν το έμαθε σήκωσε τα χέρια του στον ουρανό και είπε: "Πάτερ επουράνιε, άφες αυτοίς, ου γαρ οίδασι τι ποιούσι"!!!
Κι, όταν μερικές ώρες αργότερα ο τριτότοκος γιος του Παύλος τον ρωτούσε τι σχεδιάζει να πράξει, ο εξόριστος Βασιλεύς Κωνσταντίνος ΙΒ΄ παρέπεμπε τον 19χρονο Πρίγκιπα στην ευαγγελική ρήση: "Μη ουν μεριμνήσετε εις την αύριον' η γαρ αύριον' η γαρ αύριον μεριμνήσει τα εαυτής' αρκετόν τη ημέρα η κακία αυτής"...!
Η επαναφορά στον θρόνο
Ο Βενιζέλος, μία εβδομάδα πριν την είσοδο των Ελληνικών Στρατευμάτων, στήνοντας εκλογές την 1η Νοεμβρίου 1920, ηττήθηκε ώστε να επομισθούν την Μικρασιατική καταστροφή οι βασιλόφρονες και εγκατέλειψε τη χώρα.
Με δημοψήφισμα στις 20 Νοεμβρίου του 1920, ο Ελληνικός λαός επέλεξε με 1.010.783 ψήφους έναντι 10.883 την επάνοδο του Στρατηλάτη Κωνσταντίνου, ο οποίος επέστρεψε θριαμβευτικά δύο εβδομάδες αργότερα. Ο Βασιλεύς Κωνσταντίνος αποφάσισε τη συνέχιση του πολέμου με την Τουρκία. Στις 29 Μαου του 1921 (ημέρα συμβολική), αναχώρησε για να αναλάβει την αρχιστρατηγία του στρατού στη Μικρά Ασία. Τον ακολουθούσε ο αδελφός του Πρίγκιπας Ανδρέας (πατέρας του Δούκα του Εδιμβούργου) με τον πρωτότοκο γιο του Πρίγκιπα Νικόλαο.
Ο μεγαλόψυχος ηγέτης
Τον Σεπτέμβριο του 1921 η υγεία του Βασιλέως επιδεινώθηκε και επέστρεψε στην Αθήνα. Τον Αύγουστο του 1922 ο Ελληνικός στρατός ηττήθηκε από τους Τούρκους, οι οποίοι στις 27-29 Αυγούστου του 1922 μπήκαν στη Σμύρνη και τη λεηλάτησαν με μεγάλη βαρβαρότητα. Τη μερική εκκένωση της Σμύρνης παρακολούθησε ως νεαρός αξιωματικός του ναυτικού πάνω στο καταδρομικό "Έλλη" ο Πρίγκιπας, και μετέπειτα Βασιλεύς, Παύλος. Εκεί είδε όλη την βαρβαρότητα των τούρκων αλλά και των δήθεν "συμμάχων" μας!
Η δεύτερη εξορία του
Οι ριψάσπιδες των μικρασιατικών υψιπέδων κινηματίες Πλαστήρας και Γονατάς, με την συνεργασία του αντιπλοιάρχου Φωκά αξιώνουν την παραίτηση του Βασιλέως-Στρατηλάτη Κωνσταντίνου ΙΒ΄, διάλυση της Βουλής και σχηματισμό φιλοανταντικής κυβέρνησης για την διεξαγωγή εκλογών.
Ο Βασιλεύς μη θέλοντας να γίνει η χώρα του πεδίο εμφύλιας σύγκρουσης και αδελφικής αιματοχυσίας, αντέγραψε τον υψηλόφρονα εαυτό του του 1917 και παραιτήθηκε υπέρ του Διαδόχου Γεωργίου του Β΄.
Ο Γεώργιος Β΄ μετά από λίγες ώρες ορκίστηκε και οι επαγγελματίες κινηματίες κατέλαβαν την Αθήνα. Οι εξτρεμιστές υπό τον Θεόδωρο Πάγκαλο ξεκινούν το όργιο των διώξεων, με πρώτο βήμα την σύλληψη των "Εξι" (Γούναρη, Πρωτοπαπαδάκη, Μπαλτατζή, Χατζηανέστη, Στράτου & Θεοτόκη) και των Γούδα και Στρατηγού με την απλή, εύκολη και άσχετη δικαιολογία της "εσχάτης προδοσίας"!
Στις 30 Σεπτεμβρίου 1922, ο Στρατηλάτης Βασιλεύς μετά της Βασιλίσσης Σοφίας και των αδελφών του προσκύνησαν τους τάφους των Βασιλέων Γεωργίου του Α΄ και Αλεξάνδρου του Α΄. Εκείνοι την ώρα χιλιάδες πολίτες με δάκρυα στα μάτια και ψυχικό σπαραγμό, καταφανώς συγκεκινημένοι, ήρθαν στο Τατόι να τους αποχαιρετήσουν. Τελευταίοι παρουσιάστηκαν οι άνδρες της Βασιλικής Φρουράς. Ο Κωνσταντίνος έσφιξε ένα ένα τα χέρια τους, ευχόμενος με συγκίνηση υγεία και ευτυχία! Η φωνή του ράγισε και οι στρατιώτες έκλαιγαν με λυγμούς. Τον κατευόδωσαν με τις φράσεις:
"Να πας στο καλό Βασιλιά μας". "Δεν πρόκειται να σε ξεχάσουμε ποτέ". "Ο Θεός μαζί σου".
Έπειτα το Βασιλικό ζεύγος επέβη αυτοκινήτου όπου έπεσαν όλοι πάνω του για να χαιρετήσουν, να φιλήσουν για τελευταία φορά το χέρι του Βασιλέως και της Βασιλίσσης.
Το πλοίο "Πατρίς" τους παρέλαβε. Είχε ήδη πέσει η νύκτα. Ο Βασιλεύς Κωνσταντίνος για τελευταία φορά αντίκριζε την πολυαγαπημένη του Πατρίδα, την Ελλάδα...
Ο Ιωάννης Μεταξάς αποκάλυψε τι ακριβώς του είπε ο Στρατηλάτης κατά την τελευταία τους συνάντηση:
"Θα φύγω αφού νομίζουν ότι η παρουσία μου εις μίαν μικράν γωνίαν του δάσους ενοχλεί... Και αφού εσιώπησε πάλι με εφώναξε με δακρυσμένα τα μάτια και μου είπε: Εσύ θα ζήσης και θα σταδιοδρομήσης εις τον τόπον μας. Κάποια μέρα θα έλθης στα πράγματα. Είμαι βέβαιος γι΄ αυτό και δια τούτο σε παρακαλώ άμα ανέβης εις την εξουσία να με φέρης πίσω. Είναι το μόνο πράγμα που σου ζητώ. Θέλω να΄ ρθώ στο Τατόι και να πεθάνω στην Ελλάδα!"
Έτσι άδοξα θα τελειώσει η Βασιλεία του Κωνσταντίνου του υπερδιαπλασιαστή της Ελλάδος και πολεμίου των συμφερόντων και των ραδιουργιών. Ενός μεγάλου Έλληνος. Τέσσερις μήνες αργότερα, στις 11 Ιανουαρίου του 1923, ο Βασιλεύς Κωνσταντίνος Α΄ πέθανε πάμφτωχος σε ένα ξενοδοχείο στο Παλέρμο της Σικελίας.
Η προσωπικότητα του Στρατηλάτη
Ένας απλός και δυναμικός ηγέτης με ρεαλισμό, στρατιωτική ευφυία και κατασταλαγμένες απόψεις. Αποφασιστικός, πατριώτης, βαθιά πιστός στον ΘΕΟ. Με έναν, χάρις αυτόν, το Επιτελείο του και την κυβέρνηση Θεοτόκη, καλύτερο και εξοπλισμένο Στρατό υπερδιπλασίασε την Ελλάδα και βρέθηκε εξευτελισμένος, ταπεινωμένος και δύο φορές εξορισμένος.
