protothemaΗ ζωή και το έργο του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή - Η γνωριμία του με τον Αϊνστάιν και η αλληλογραφία μεταξύ τους - Ποια ήταν η συμ...
protothemaΗ ζωή και το έργο του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή - Η γνωριμία του με τον Αϊνστάιν και η αλληλογραφία μεταξύ τους - Ποια ήταν η συμβολή του Καραθεοδωρή στη θεωρία της σχετικότητας;
Στο άρθρο μας της 10/11/2019, με τίτλο “Αφιέρωμα: Σπουδαίοι Έλληνες που δεν έγιναν διάσημοι...”, είχαμε κάνει μια μικρή αναφορά στον μεγάλο Έλληνα μαθηματικό Κωνσταντίνο Καραθεοδωρή, χαρακτηρίζοντάς τον “καθηγητή” του Αϊνστάιν. Αυτό προκάλεσε έντονες αντιδράσεις αναγνωστριών και αναγνωστών, που έγραψαν ότι ο Καραθεοδωρή δεν υπήρξε καθηγητής του Αϊνστάιν. Η λέξη “καθηγητής”, όπως γράψαμε απαντώντας σ’ έναν αναγνώστη, δεν ήταν η κατάλληλη. Η πιο ορθή είναι “δάσκαλος”, όχι όμως με την κλασική έννοια του όρου: ο δάσκαλος Καραθεοδωρή στην έδρα και ο μαθητής Αϊνστάιν σ’ ένα θρανίο, αλλά με την ευρύτερη έννοια του όρου. Ο Αϊνστάιν διδάχτηκε, “πήρε”, πολλά πράγματα από τον Καραθεοδωρή, τον οποίο και αποκαλούσε σε κατ’ ιδίαν συζητήσεις “μεγάλο δάσκαλο” (Ευάγγελου Σπανδάγου, “Η ζωή και το έργο του Κ. ΚΑΡΑΘΕΟΔΩΡΗ”, σελ. 360).
Πριν ασχοληθούμε όμως εκτενέστερα με τις σχέσεις μεταξύ των δύο μεγάλων επιστημόνων, ας δούμε ένα σύντομο βιογραφικό του μεγάλου Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή.
Η ζωή και το έργο του Κ. Καραθεοδωρή
Ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή, όπως είναι και το ορθό (και μάλιστα με περισπωμένη, όπως έλεγε η κόρη του Δέσποινα Καραθεοδωρή - Ροδοπούλου, γεννήθηκε στο Βερολίνο το 1873. Ήταν γιος του διπλωμάτη Στέφανου Καραθεοδωρή (1834-1907) και της Δέσποινας Πετροκόκκινου (1850-1879). Η οικογένεια του Κωνσταντίνου, από την πλευρά του πατέρα του, καταγόταν από την Αδριανούπολη. Ο παππούς του, ήταν ανιψιός του Πατριάρχη Κύριλλου ΣΤ’, που βρήκε μαρτυρικό θάνατο από τους Τούρκους. Η μητέρα του, Δέσποινα Πετροκόκκινου, καταγόταν από τη Χίο. Μετά τη σφαγή της Χίου (1822), οι παππούδες του, από την πλευρά της μητέρας του, εγκαταστάθηκαν σαν πρόσφυγες στο Λιβόρνο και έπειτα στη Μασσαλία, όπου γεννήθηκε η μητέρα του.
Ο Κ. Καραθεοδωρή, σπούδασε αρχικά στη Στρατιωτική Σχολή του Βελγίου (1891-1895) και ύστερα εργάστηκε ως μηχανικός στο φράγμα του Ασουάν στην Αίγυπτο (1898-1900). Έπειτα επέστρεψε στη Γερμανία και σπούδασε μαθηματικά στα Πανεπιστήμια του Βερολίνου και του Γκέτινγκεν, όπου και αναγορεύθηκε διδάκτορας το 1904. Ήθελε να εργαστεί στην Ελλάδα,αλλά δεν βρέθηκε καμία θέση γι' αυτόν ούτε σε πανεπιστήμιο,ούτε σε στρατιωτική σχολή...Έτσι δίδαξε σε πολλά Πανεπιστήμια της Γερμανίας: Βόνη (1908) Ανόβερο (1909), Μπρεσλάου (1910-1913), Γκέτινγκεν (1913-1918), Βερολίνο (1918-1920) και τελικά, από το 1924 στο Μόναχο. Επίσης,δίδαξε για μικρά διαστήματα και σε πανεπιστήμια των Η.Π.Α.
Το 1895, πήγε στη Σάμο, όπου βοήθησε τον ξάδελφό του Ιάκωβο Αριστάρχη, μηχανικό της Επαρχίας στην κατάρτιση του σχεδίου του οδικού δικτύου της Σάμου.
Τότε επισκέφτηκε και την Κρήτη, όπου Γενικός Διοικητής ήταν ο θείος του πατέρα του Αλέξανδρος Σ. Καραθεοδωρή και για πρώτη φορά συνάντησε τον Ελευθέριο Βενιζέλο, με τον οποίο τους συνέδεσε από τότε αλληλοσεβασμός, εκτίμηση και φιλία.
Τον Σεπτέμβριο του 1919, ο Βενιζέλος κάλεσε τον Καραθεοδωρή, στο Παρίσι όπου βρισκόταν για τη Διάσκεψη της Ειρήνης.
Εκεί, ο Καραθεοδωρή ανέπτυξε τις σκέψεις του για τη δημιουργία ενός δεύτερου Πανεπιστημίου στην Ελλάδα. Ως “υποψήφιες” πόλεις, πρότεινε τη Σμύρνη (ως πρώτη επιλογή) και τη Θεσσαλονίκη (ως δεύτερη). Λίγο μετά την αποβίβαση των ελληνικών στρατευμάτων στη Σμύρνη, ο Βενιζέλος κάλεσε τον Καραθεοδωρή να έρθει στην Ελλάδα για να αναλάβει την οργάνωση του Πανεπιστημίου της Σμύρνης. Πραγματικά, ο Καραθεοδωρή αν και μεσουρανούσε τότε στη Γερμανία, τον Ιούλιο του 1920 παραιτήθηκε από το Πανεπιστήμιο του Βερολίνου και ήρθε στην Ελλάδα. Η απόφασή του, άφησε πολλούς άναυδους, καθώς εγκατέλειψε ένα από τα καλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου, για ένα άλλο που ακόμα βρισκόταν “στα χαρτιά”.
Πανεπιστήμιο Σμύρνης
Τον Σεπτέμβριο του 1920, εγκαταστάθηκε με την οικογένειά του στη Σμύρνη. Εκεί, έδειξε και τις οργανωτικές του ικανότητες. Ήθελε να αποδείξει ότι η Ελλάδα δεν πήγε στη Μικρά Ασία για να κατακτήσει και να καταδυναστεύσει ξένους λαούς, αλλά για να μεταλαμπαδεύσει σ’ αυτούς τον πολιτισμό τους. Γι’ αυτό, σαν έμβλημα του Πανεπιστημίου, διάλεξε το χαρακτηριστικό “Φως εξ Ανατολών...”.
Η οικογένεια Καραθεοδωρή
Με δική του πρωτοβουλία και χάρη και στις γνωριμίες του στη Γερμανία, πέτυχε να αγοραστούν σπουδαία συγγράμματα, τα οποία μεταφέρθηκαν με 36 κιβώτια στη Σμύρνη. Ήθελε να δημιουργήσει μια βιβλιοθήκη από 20.000 βιβλία, γιατί τη θεωρούσε “σπονδυλική στήλη” του Πανεπιστημίου. Παράλληλα, με τη βοήθεια του Γεώργιου Ιωακείμογλου (επίσης καθηγητή του Πανεπιστημίου του Βερολίνου), φρόντισε για την αγορά οργάνων και άλλου υλικού.
Αγοράστηκαν 8.000 όργανα φυσικής και χημείας από τη Γερμανία, τα οποία μαζί με το υπόλοιπο επιστημονικό υλικό, έφτασαν στη Σμύρνη σε 82 κιβώτια. Στο νέο Πανεπιστήμιο, που ο Καραθεοδωρή σκόπευε να γίνει το καλύτερο της Ανατολής, προσκάλεσε για να διδάξουν, εκτός από τον Γεώργιο Ιωακείμογλου, τον Φρίξο Θεοδωρίδη (καθηγητή του Πολυτεχνείου της Ζυρίχης), τον Π. Κυριόπουλο (βοηθό του Γερμανού καθηγητή της χημείας Tamann), τον Θεολόγου Κεσίσογλου, για την έδρα της Αγρονομικής Επιστήμης και άλλους.
Γενικός Γραμματέας του Πανεπιστημίου, διορίστηκε ο Νικόλαος Κριτικός (μετέπειτα καθηγητής του ΕΜΠ), που υπηρετούσε τότε στη Μεραρχία Κυδωνιών.
Ο Καραθεοδωρή, που είχε και τη στήριξη του Ύπατου Αρμοστή της Σμύρνης Αριστείδη Στεργιάδη, ήταν βέβαιος ότι τον Οκτώβριο του 1922 το Πανεπιστήμιο Σμύρνης θα λειτουργούσε. Δυστυχώς όμως, η πραγματικότητα τον διέψευσε. Ο Καραθεοδωρή, ήταν από τους τελευταίους που έφυγαν από τη Σμύρνη. Κατάφερε μάλιστα να διασώσει πολλά βιβλία και όργανα του Πανεπιστημίου.
Θέλοντας να προσφέρει στην πατρίδα του, την Ελλάδα, δέχτηκε να αναλάβει θέση καθηγητή στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας. Στον κορυφαίο μαθηματικό, ανατέθηκε η διδασκαλία του μαθήματος “Στοιχεία των Μαθηματικών”, σε πρωτοετείς φοιτητές. Ήταν ένα απτό δείγμα μικροψυχίας από τους συναδέλφους του...
Οι φοιτητές, τον παρακολουθούσαν με αδιαφορία, ακόμα και με δυσφορία, ενώ συχνά ήταν τα δείγματα έλλειψης σεβασμού. Κάποιος φοιτητής, τον διέκοψε σε ώρα παράδοσης με τη φράση “Noch ein mal” (“Ακόμα μια φορά”). Έξαλλος ο πάντα ήρεμος και ευγενικός Καραθεοδωρή, φώναξε “Είμαι Έλλην, είμαι Έλλην” και εγκατέλειψε το αμφιθέατρο. Στις 24 Φεβρουαρίου 1924 εγκατέλειψε και την Ελλάδα για να διαδεχθεί στο Μόναχο τον περίφημο Lindemann. Να σημειώσουμε ότι το 1923, διετέλεσε και καθηγητής Μηχανικής στο ΕΜΠ.
Στις 26 Νοεμβρίου 1926, ήταν ένα από τα πρώτα μέλη της Ακαδημίας Αθηνών που εκλέχθηκαν (μαζί με τους Δ. Καμπούρογλου και Γ. Στρέιτ). Από το 1930 ως το 1932, πάλι με πρόσκληση Βενιζέλου, ανέλαβε τη θέση του κυβερνητικού επιτρόπου στα Πανεπιστήμια Αθηνών και Θεσσαλονίκης, για τη βελτίωση της λειτουργίας του. Παύθηκε στις 26 Ιουλίου 1932 από την κυβέρνηση Α. Παπαναστασίου.
Το 1938, αποχώρησε λόγω ορίου ηλικίας από το Πανεπιστήμιο του Μονάχου.
Από τον γάμο του με την Ευφροσύνη Αλέξανδρου Καραθεοδωρή (μακρινή του ξαδέλφη, συγγένεια έβδομου βαθμού), που έγινε το 1908, απέκτησε δύο παιδιά. Τον Στέφανο και τη Δέσποινα. Το 1947 πέθανε και η σύζυγός του και στις 2 Φεβρουαρίου 1950 έφυγε από τη ζωή ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή.
Το έργο του Καραθεοδωρή
Ο Καραθεοδωρή υπήρξε πολύπλευρος και παραγωγικός μαθηματικός που έβαλε τη σφραγίδα του σε όλα τα θέματα με τα οποία ασχολήθηκε. Πεδία της έρευνάς του ήταν: ο λογισμός των μεταβολών, οι μερικές διαφορικές εξισώσεις, οι πραγματικές συναρτήσεις, οι μιγαδικές συναρτήσεις, η γεωμετρική οπτική, η θερμοδυναμική, η θεωρία των συνόλων, η αστρονομία και η ειδική θεωρία της σχετικότητας του Αϊνστάιν. Πολύ σημαντική ήταν η συμβολή του στον λογισμό των μεταβολών, η οποία χρονολογείται από το 1904.
Καραθεοδωρή και Αϊνστάιν
Για τις σχέσεις των δύο μεγάλων επιστημόνων, έχουν γραφτεί πάρα πολλά. Επειδή όμως, όπως και σε όλα μας τα άρθρα, δεν αναφέρουμε ό,τι είναι αναπόδεικτο, θα παραθέσουμε όλα όσα προκύπτουν από τις πηγές που έχουμε στη διάθεσή μας.
Ο Καραθεοδωρή γεννήθηκε όπως αναφέραμε το 1873, ενώ ο Αϊνστάιν το 1879. Όταν το 1905 ο Αϊνστάιν παρουσίασε την Ειδική Θεωρία της Σχετικότητας, ο Καραθεοδωρή έχοντας τελειώσει τη διδακτορική του διατριβή, αναζητούσε εργασία. Το 1916, ο Αϊνστάιν παρουσίασε τη Γενική Θεωρία της Σχετικότητας. Ανάμεσα στις φήμες που κυκλοφορούν, είναι ότι ο Αϊνστάιν οικειοποιήθηκε τη Θεωρία της Σχετικότητας (Ειδικής και Γενικής) από τον Καραθεοδωρή.
Σύμφωνα με μια άλλη, ακραία φήμη, μια προχωρημένη εργασία του Καραθεοδωρή σχετικά με τον χωρόχρονο, έχει εξαφανιστεί από τα ράφια όλων των βιβλιοθηκών.
Πιο... επιεικείς φήμες, αναφέρουν ότι η συμβολή του Καραθεοδωρή στην ολοκλήρωση τόσο της ειδικής, όσο και της Γενικής Θεωρίας της Σχετικότητας, ήταν πολύ σημαντική. Όταν ο Αϊνστάιν ολοκλήρωσε τη Γενική Θεωρία της Σχετικότητας το 1916 και την δημοσίευσε στο περιοδικό “Annalen der Physik” με τον τίτλο “Die grundlagen der allgemeinen Relativitatstheorie”, πολλοί είπαν ότι η συμβολή και η βοήθεια του Καραθεοδωρή στην επεξεργασία των μαθηματικών σχέσεων της θεωρίας αυτής, ήταν πολύ μεγάλη. Πάντως, η κόρη του Καραθεοδωρή Δέσποινα, σε συζήτηση με τους μαθηματικούς Βαγγέλη και Ρούλα Σπανδάγου, στις 16/1/2000, είπε τα εξής:
“Ο πατέρας μου είχε μια “επιστημονική φιλία” με τον Αϊνστάιν που διήρκησε μέχρι τον θάνατό του. Αν συνέβαινε κάτι τέτοιο δεν θα υπήρχε λόγος διατηρήσεως της φιλίας αυτής”.
Να σημειώσουμε ότι η Δέσποινα Ροδοπούλου - Καραθεοδωρή γεννήθηκε το 1909(σύμφωνα με άλλες πηγές το 1912) και έφυγε από τη ζωή το 2009, ενώ ο αδελφός της Στέφανος γεννήθηκε το 1907 και πέθανε το 1970.
Η γνωριμία των Καραθεοδωρή - Αϊνστάιν, χρονολογείται από το 1913, όταν ο πρώτος ήταν καθηγητής στο Πολυτεχνείο του Μπρεσλάου και ο δεύτερος καθηγητής στο Ερευνητικό Ινστιτούτο “Wilhelm Kaiser” του Βερολίνου. Ο Ελπιδοφόρος Ιντζέμπελης, στο βιβλίο του “ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΡΑΘΕΟΔΩΡΗ” Μυθιστορηματική Βιογραφία”, γράφει ότι η γνωριμία τους έγινε στο Γκότιγκεν το 1915, όπου ο Πλανκ, σύστησε τον Αϊνστάιν στον Καραθεοδωρή. Εκεί, ο Αϊνστάιν είπε στον Καραθεοδωρή:
“Κύριε Καραθεοδωρή, θέλησα να σας επισκεφθώ μαζί με τον αξιότιμο καθηγητή Μαξ Πλανκ επειδή σας θαυμάζω. Όπως και εσείς, αγαπώ την επιστήμη... Ο Πλανκ με παρότρυνε να σας μιλήσω για την τελευταία μου μελέτη, την ειδική θεωρία της σχετικότητας. Χρειάστηκαν περίπου πέντε εβδομάδες πυρετώδους δουλειάς για τη συγγραφή της. Κύριε Καραθεοδωρή, θα επιθυμούσα να διαβάσετε την εργασία μου και να μου διατυπώσετε τη γνώμη σας. Θα είμαι ευτυχής ακόμη κι αν μου κάνετε παρατηρήσεις”.
Ο Καραθεοδωρή είπε στον Αϊνστάιν ότι μπορεί να τον θεωρεί δικό του άνθρωπο και να μην διστάσει, όποτε θελήσει να αλληλογραφήσει μαζί του. Επίσης ότι η αν ποτέ θελήσει τον επισκεφθεί, η πόρτα του θα είναι ανοιχτή. Οι δύο κορυφαίοι επιστήμονες αντάλλαξαν μεταξύ τους επιστολές για επιστημονικά θέματα. Παραθέτουμε ορισμένες από αυτές. Ο Καραθεοδωρή, ο Αϊνστάιν και οι επίσης σπουδαίοι μαθηματικοί Χίλμπερτ (το iq του οποίου λέγεται ότι ήταν 175, ενώ του Αϊνστάιν 160) και Blumenthal, ανέλαβαν το 1924 την έκδοση του περιοδικού “Mathematische Annalen” (Μαθηματικά Χρονικά), το οποίο κυκλοφορούσε από το 1868. Η συνεργασία αυτή διακόπηκε το 1933, όταν ο Αϊνστάιν έφυγε για τις Η.Π.Α Οι Καραθεοδωρή-Αϊνστάιν, αντάλλαξαν επιστολές όχι μόνο για επιστημονικά θέματα, αλλά και για προβλήματα που είχαν δημιουργηθεί στο περιοδικό, λόγω της σύγκρουσης του Hilbert με τον Ολλανδό μαθηματικό Bronwer και για την αγορά ενός δώρου για τα πεντηκοστά γενέθλια του εκδότη των “Μαθηματικών Χρονικών” Λούντβιχ Μπλούμενταλ.
Πολύ σημαντική επιστολή ήταν η επιστολή που έστειλε στον Αϊνστάιν ο Καραθεοδωρή από τη Θεσσαλονίκη το 1930, με την οποία του ζητά να συναντήσει τον Αμερικανό διπλωμάτη Henry Morgenthau, ένθερμο φιλέλληνα, που ήθελε να τον δει στο Βερολίνο.
Έχει γραφτεί (εφημερίδα “Αυριανή” και αλλού), ότι ο Αϊνστάιν στην τελευταία του συνέντευξη, το 1955, είπε τα εξής:
“Κύριοι ζητήσατε να σας απαντήσω σε χίλια δύο πράγματα, κανείς όμως δεν θέλησε να ρωτήσει ποιος ο δάσκαλος μου, ποιος μου έδειξε και μου άνοιξε τον δρόμο προς την ανώτερη μαθηματική επιστήμη και έρευνα. Και για να μην σας κουράσω, σας λέω απλά, χωρίς λεπτομέρειες, ότι μεγάλος δάσκαλος υπήρξε ο αξεπέραστος Έλληνας Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή, στον οποίο εγώ προσωπικά αλλά και η μαθηματική επιστήμη, η σοφία του αιώνα μας, χρωστάμε τα πάντα”.
Από επίσημα έγγραφα και πηγές, δεν προκύπτει ότι ο Αϊνστάιν που πέθανε το 1955 έδωσε κάποια συνέντευξη τύπου εκείνη τη χροιά. Η τελευταία του συνέντευξη, δόθηκε στο Princeton το 1953. Σ’ αυτήν δεν αναφέρθηκε καθόλου στον Καραθεοδωρή, αλλά έκανε εκτενείς αναφορές στον πυρηνικό αφοπλισμό και την ειρήνη.
Το σίγουρο είναι, ότι ο Αϊνστάιν θαύμαζε τον Καραθεοδωρή: “Er ist ein feiner Mensch” (“Είναι ένας υπέροχος άνθρωπος”), έλεγε χαρακτηριστικά. Και όταν πληροφορήθηκε τον θάνατο του, είπε:
“This is a great loss for mathematical science, physics and the wisdom of our century” (“Αυτή είναι μια μεγάλη απώλεια για τη μαθηματική επιστήμη, τη φυσική και τη σοφία του αιώνα μας”)
Ελπίζουμε ότι με το άρθρο μας αυτό, ξεδιαλύναμε τις όποιες απορίες υπήρχαν γύρω από τη σχέση Καραθεοδωρή-Αϊνστάιν. Και μόνο το γεγονός της μεγάλης εκτίμησης που έτρεφε Αϊνστάιν για τον Καραθεοδωρή, είναι μια ακόμη απόδειξη για το μέγεθος και την αξία του μεγάλου Έλληνα μαθηματικού, που λάτρευε την πατρίδα του, έστω κι αν αυτή τον πίκραινε...
Πηγές: ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ ΣΠΑΝΔΑΓΟΥ, “Η ζωή και το έργο του Κ. ΚΑΡΑΘΕΟΔΩΡΗ”. Ε’ Έκδοση, Εκδόσεις “ΑΙΘΡΑ”
ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΚΑΡΑΘΕΟΔΩΡΗ-ΡΟΔΟΠΟΥΛΟΥ-ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΒΛΑΧΟΣΤΕΡΓΙΟΥ-ΒΑΣΒΑΤΕΚΗ, “Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή”, Εκδόσεις ΚΑΚΤΟΣ 2001.
ΕΛΠΙΔΟΦΟΡΟΣ ΙΝΤΖΕΜΠΕΛΗΣ, “ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΡΑΘΕΟΔΩΡΗ”, Εκδόσεις ΜΕΛΑΝΔΡΟΣ, 2019
