Ο ιός που σκότωσε περισσότερους από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο - Θέρισε τον πλανήτη και σκόρπισε το θάνατο στην Ελλάδα

Ο πλανήτης έχει γνωρίσει φονικές επιδημίες, οι οποίες μετεξελίχθηκαν σε πανδημίες παγκόσμιας κλίμακας που στοίχισαν τη ζωή σε εκατομμύ...

Ο πλανήτης έχει γνωρίσει φονικές επιδημίες, οι οποίες μετεξελίχθηκαν σε πανδημίες παγκόσμιας κλίμακας που στοίχισαν τη ζωή σε εκατομμύρια ανθρώπους.

Από τον τυφοειδή πυρετό του 430 π.Χ. που έμεινε στην ιστορία ως «Λοιμός των Αθηνών» και στοίχισε τη ζωή των 2/3 των κατοίκων της Αθήνας. Στη «Μαύρη Πανώλη» του 14ου αιώνα που «θέρισε» πάνω από 75 εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως, μέχρι και την τωρινή επιδημία του νέου κορονοϊού από την Κίνα η οποία στον πρώτο μήνα από την έξαρσή της (σ.σ. παρουσιάστηκε πρώτη φορά στις 14/1/2020) είχε αφήσει πίσω της πάνω από 1000 νεκρούς και 40.000 να έχουν νοσήσει.

Πριν από 102 χρόνια, το 1918, η ανθρωπότητα αντιμετώπισε μία από τις μεγαλύτερες πανδημίες η οποία θα μπορούσε να αφανίσει μέχρι και χώρες ολόκληρες. Η θανατηφόρος πορεία του ιού της «Ισπανικής Γρίπης», όπως ονομάστηκε, δεν καταγράφηκε από τον ευρωπαϊκό Τύπο για να μην επηρεάσει το ηθικό των πολιτών εξαιτίας του Μεγάλου Πολέμου (1914-18).

Το τοπίο έμεινε θολό αφήνοντας τους πολίτες έρμαια στην εξάπλωση και τα θύματα της γρίπης. Εξαίρεση αποτέλεσε η λεπτομερής καταγραφή της νόσου στην ουδέτερη Ισπανία. Εξ ου και η ονομασία της.

Πώς έφτασε ένας ιός να σκοτώσει περισσότερους από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο

Κάθε είδους υποδομή έχει ουσιαστικά διαλυθεί μετά το καταστροφικό πέρασμα του «Μεγάλου Πολέμου». Ένας αόρατος εχθρός έρχεται να αποτελειώσει τους ήδη καταρρακωμένους ανθρώπους.

Ο ιός της γρίπης παραμένει ένας εξαιρετικά δυσκολοκατάβλητος αντίπαλος για τους γιατρούς. Αλλάζει, μεταβάλλεται, προσαρμόζεται, αντεπιτίθεται και αρνείται να παραδοθεί και να πεθάνει. Αντίθετα, σαν μετρ της εξαπάτησης, μεταμφιέζεται σε ένα απλό κρυολόγημα και σκοτώνει όταν βρει την ευκαιρία.

Το 1918, κάπου στην Ανατολική Ασία έπεφταν οι πρώτοι νεκροί από την γρίπη. Μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα αναφέρθηκε το πρώτο κρούσμα στην Ευρώπη που ήταν ένας Άγγλος στρατιώτης που ερχόταν από θητεία στη Γαλλία. Όσο ο καιρός περνούσε τόσο μεγάλωνε ο αριθμός των θυμάτων. Και όσο το στράτευμα μετακινούνταν, τόσο εξαπλωνόταν ο ιός, χωρίς ακόμη να γνωρίζει κανείς τι ακριβώς συμβαίνει.

Η ομερτά της σιωπής έσπασε από τους Ίβηρες οι οποίοι ήταν και οι πρώτοι που μίλησαν για τον ιό ενημερώνοντας τον πληθυσμό για αυτό που έρχεται. Χωρίς να έχουν στο μυαλό τους την πλήρη εικόνα της πανδημίας που βρισκόταν προ των πυλών.

Για την ιστορία από τον ιό μολύνθηκε περίπου το 1/3 των κατοίκων του πλανήτη με τα επίσημα στοιχεία να κάνουν λόγο για 21.640.000 θανάτους ενώ ανεπίσημες πηγές αναφέρουν ότι και πάνω από 50 εκατ. άνθρωποι μολύνθηκαν.
Η πρώτη καταγραφή της Γρίπης στην Ελλάδα

Οι υγειονομικές αρχές προσπαθούσαν να ανταπεξέλθουν στον ιό με διάφορους τρόπους. Γαργάρες, κοφτές βεντούζες, αντισηπτικές εισπνοές, τακτική αλλαγή εσωρούχων και συστηματική καθαριότητα των χεριών ήταν κάποιες από τις συμβουλές των γιατρών αυτές τις μεθόδους συμβούλευσαν οι γιατροί προκειμένου να αντιμετωπίσει ο κόσμος μία από τις μεγαλύτερες πανδημίες που έζησε η ανθρωπότητα.

Το καλοκαίρι του 1918 γίνοντι οι πρώτες αναφορές στον Ελληνικό Τύπο για την Ισπανική Γρίπη. Γράφει η εφημερίδα «Ωρα» στις 14 Ιουνίου: «Εάν ακούση κανείς τους συμπολίτες, θα υποθέσει ότι η περίφημος Ισπανική επιδημία ενέσκηψε και εις το Ιοστέφανον Αστυ. Ο κάθε συμπολίτης μόλις αισθανθή υγραινομένους τους ρώθωνάς του από ελαφρόν συνάχι ή του πονέση λίγο το κεφάλι, κολακεύεται να πιστεύει ότι απέκτησε την αξιοπερίεργον αυτή επιδημίαν... Επέπρωτο εν τούτοις εις την αλλοπρόσαλλον εποχή μας να ίδωμεν και αυτό. Επιδημίας της μόδας».

Εθελόντριες του Ερυθρού Σταυρού βοηθούν ασθενείς σε χώρο μαζικής περίθαλψης στο Όκλαντ των ΗΠΑ

Η «Ακρόπολις» με τη σειρά της κάνει λόγο για: «Από την Ισπανία περιμένουμε να μας έρθει μια άλλη γρίππη πιο σοβαρή από εκείνη που ξέρουμε, η γρίππη που μαστίζει τώρα τον Ισπανικό στρατό. Οι γιατροί και οι φαρμακοποιοί τρίβουν τα χέρια τους. Αλλά και οι χασάπηδες και οι μανάβηδες κτλ.».

Τα άσχημα μαντάτα δεν αργούν να φτάσουν. Στις 31 Ιουλίου αναφέρεται θανατηφόρο κρούσμα της στην Αθήνα. Το δεύτερο κύμα της γρίπης, αυτό που ξεκίνησε τον Αύγουστο και κορυφώθηκε τον Οκτώβριο, τον μήνα με τα περισσότερα θύματα παγκοσμίως, είναι αυτό που θα χτυπήσει σοβαρά και τη χώρα μας.

4 Οκτωβρίου: Γίνονται οι πρώτες αναφορές με γενικές οδηγίες πρόληψης.

8 Οκτωβρίου: Κρούσματα στα Τρίκαλα, «την Αργολιδοκορινθίαν, την Αχαιολήδια και την Αιτωλοακαρνανίαν». Τα σχολεία κλείνουν σε Δυτική Μακεδονία, Τρίκαλα και Πάτρα κατόπιν διαταγής του υπουργείου Παιδείας.Αν και δεν γίνεται καμιά αναφορά στον Τύπο για τη γρίπη στην Αθήνα, οι ημερήσιοι θάνατοι –που καταγράφονται επιμελώς μαζί με την αιτία δίπλα στους γάμους– διπλασιάζονται.

16 Οκτωβρίου: Πολλοί θάνατοι στην επαρχία και συγκεκριμένα στην Πάτρα όπου κλείνουν τα σχολεία.

18 Οκτωβρίου: Αναβάλλεται η έναρξη των μαθημάτων του Πανεπιστημίου, κλείνει το Ωδείο, διακόπτονται οι συνεδριάσεις των δικαστηρίων. Η επιδημία είναι προ των πυλών της Αθήνας. Κλείνουν τα καφενεία της πλατείας Ομονοίας, διατάσσεται να ληφθεί πρόνοια για την αραίωση των πελατών των στιλβωτών υποδημάτων και στους ιδιοκτήτες των κινηματογράφων να επιτρέπουν μόνο τους μισούς θεατές.

Σύμφωνα με τα τηλεγραφήματα υπάρχουν επίσης κρούσματα στον Βόλο, την Αρτα, τον Τύρναβο και τη Λάρισα, με την Πάτρα να συνεχίζει να βρίσκεται σε έξαρση με 47 θανάτους την ημέρα και τα Ιωάννινα με 40.

24 Οκτωβρίου: Ο τότε υπουργός Εσωτερικών Σίμος διαβάζει: «Βρέθηκε το φάρμακο για την ασθένεια. Ο ιατρός Σέιλερ εκ Βιέννης δι’ ενέσεων σουμπλιμέ (σ.σ. άχνης υδραργύρου) επέτυχε ελλάτωσιν της θνησιμότητος από ογδόντα τοις εκατό στο μηδέν».

27 Οκτωβρίου: Άμεση εφαρμογή των ενέσεων. Ο διευθυντής του Ευαγγελισμού δοκιμάζει σε 26 αρρώστους ενέσεις, με άριστα όπως ανακοινώνει αποτελέσματα.

Στις λίστες των πόλεων με το ξέσπασμα της γρίπης προστίθενται Πύργος, Ναύπλιο, Βέροια, Κάλαμος και τα Χανιά.

Αν και δεν υπάρχουν καταγεγραμμένα τα θύματα της ασθένειας από τα μέσα Οκτωβρίου μέχρι τις αρχές Νοεμβρίου, βρίσκεται στην κορύφωσή της. «Εξακολουθεί να θερίζη και να θερίζη η γρίππη. Θάνατοι επί θανάτων. Κηδείαι επί κηδειών. Πένθη επί πενθών. Σπήτια ρημάζουν, ορφανά απελπίζονται, μητέρες κλαίνε, σύζυγοι χηρεύουν. Ερχόμενη δε η εκ της γρίππης αποδεκάτισις μετά τας τόσας θυσίας επί του πολεμικού μετώπου, απλώνει ένα βέλο μαύρο επί της πόλεως», ενώ σε ένα σπάνιο επιτόπιο ρεπορτάζ στην πλατεία Βάθης, έξι μέλη μιας οικογένειας έχουν όλα νοσήσει και ο ιατρός Κοκκάκης αναφέρει ότι στις λαϊκές συνοικίες η γρίπη ρίχνει τον κόσμο κάτω οικογενειακώς και ότι ο ίδιος χρησιμοποιεί για θεραπεία μόνο κοφτές βεντούζες.

Στη Σκύρο η νόσος χτυπά με σφοδρότητα. Σε συνδυασμό με την ελονοσία κάνει τα περισσότερα κρούσματα θανατηφόρα. Ο Κωνσταντίνος Φαλτάιτς καταγράφει τα γεγονότα εκείνα στη «Γρίπη στην Σκύρο», ένα σπάνιο για την Ελλάδα χρονικό της νόσου. Ανήμερα του Αγίου Δημητρίου ξεσπά η συμφορά. Από τους 3.200 κατοίκους του νησιού στα τέλη Οκτωβρίου οι 3.000 νοσούν. Οι άνθρωποι πεθαίνουν ξαφνικά εκεί που τρώνε, που κάθονται, που προσεύχονται. Μάνες, πατεράδες και γιαγιάδες κουβαλάνε τα φέρετρα των παιδιών, ενώ την άλλη μέρα πέφτουν άψυχοι και εκείνοι.

Τα θύματα που πολλαπλασιάζονται και η μεταφορά των νεκρών

Από τα μέσα Οκτωβρίου μέχρι και τις αρχές Νοεμβρίου του 1918 η γρίπη βρίσκεται στο αποκορύφωμά της αλλά δεν υπάρχουν καταγεγραμμένα τα θύματα.

Χαρακτηριστικό είναι ένα σπάνιο επιτόπιο ρεπορτάζ της εποχής στην πλατεία Βάθης. Έξι μέλη μιας οικογένειας έχουν όλα νοσήσει και ο ιατρός Κοκκάκης αναφέρει ότι στις λαϊκές συνοικίες η γρίπη ρίχνει τον κόσμο κάτω οικογενειακώς και ότι ο ίδιος χρησιμοποιεί για θεραπεία μόνο κοφτές βεντούζες.

Το νησί της Σκύρου ήταν από τις περιοχές της Ελλάδας που η γρίπη χτύπησε με την μεγαλύτερη σφοδρότητα. Στις καταγραφές που υπάρχουν γίνεται λόγος για σχεδόν καθολική μόλυνση του πληθυσμού από τον ιό. Από τους 3.200 κατοίκους του νησιού στα τέλη Οκτωβρίου οι 3.000 νοσούν. Οι άνθρωποι πεθαίνουν ξαφνικά εκεί που τρώνε, που κάθονται, που προσεύχονται. Μάνες, πατεράδες και γιαγιάδες κουβαλάνε τα φέρετρα των παιδιών, ενώ την άλλη μέρα πέφτουν άψυχοι και εκείνοι.

Ενώ οι νεκροί πολλαπλασιάζονται με ρυθμούς που οι κοινωνίες δεν μπορούν να σηκώσουν το κουβάλημα των νεκρών αρχίζει να αποτελεί το νούμερο ένα ζήτημα. Επιστρατεύονται βαρκες, κοφίνια, σκάλες και πόρτες. Το νεκροταφείο γεμίζει, οι εκκλησίες το ίδιο. Δεν έχουν φάρμακα, δεν έχουν τρόφιμα.

Τα πρώτα αισιόδοξα τηλεγραφήματα άρχισαν να καταφθάνουν από τις 5 Νοεμβρίου. Στις 15 Νοεμβρίου η γρίπη δεν έχει κανένα κρούσμα στην Πάτρα, την Κέρκυρα, έχει στασιμότητα σε Αθήνα και Πειραιά, ενώ βρίσκεται ακόμη σε ένταση σε Ανατολική Μακεδονία, Ζάκυνθο, Ηπειρο, Νάξο, Αρτα και τη Σκύρο, χωρίς όμως να μετρά τόσα θύματα.
Απογοήτευση και διαφωνίες γιατρών

Η αδυναμία θεραπείας της ισπανικής γρίπης κλόνισε την πίστη των ανθρώπων στην ιατρική. Παράλληλα με τις πρώτες ανακοινώσεις για την απομόνωση και αναγνώριση του ιού και τις προσπάθειες παγκοσμίως για τη δημιουργία εμβολίων (στον Καναδά, την Τυνησία και την Ελβετία), υπάρχει έντονη δυσαρέσκεια για το ότι η ιατρική επιστήμη δεν μπόρεσε να βοηθήσει τον πληθυσμό. Σχολιάζει ο αρθρογράφος της «Ακροπόλεως»: «Τίποτα άλλο δεν είναι εις θέσιν να κάμη η Ελληνική Επιστήμη. Α, λησμονήσαμε μίαν δόξαν της. Ο ιατρός Χρ. Κορύδαλος ανακάλυψεν εις τας Πάτρας ότι η γρίππη γράφετται με ένα πη διότι η λέξις παράγεται από τον γρύπον, το ψαράδικο δίκτυο. Οπερ έδει δείξαι».

Την ταραχώδη περίοδο των θανατηφόρων κρουσμάτων δεν έλειψαν και οι διαφορές μεταξύ γιατρών. Την ώρα που ανακοινώνονταν το ελπιδοφόρο φάρμακο, δημοσιεύσεις καθηγητών το θεωρούσαν αναξιόπιστο. Υπήρχαν όμως και παρουσιάσεις νέων θεραπειών, όπως η νέα μέθοδος τεχνητών αποστημάτων επί του οργανισμού που παρουσιάστηκε στο Α΄ Στρατιωτικό Νοσοκομείο, με αποτέλεσμα την τάχιστη ανάρρωση των ασθενών. Τη μέθοδο ανακάλυψε ο Στρατιωτικός κτηνίατρος Δ. Μαυρογόνατος.