Κακοκαιρία «Daniel»: «Να αλλάξει το μοντέλο πολιτικής προστασίας» – Σήμα κινδύνου 5 επιστημόνων για τα ακραία φαινόμενα

«Ζούμε τώρα τον εφιάλτη του 2065. Η κλιματική κρίση επιδεινώνεται ραγδαία. Είμαστε αντιμέτωποι με φυσικές καταστροφές που προβλέπαμε ότι θα...

«Ζούμε τώρα τον εφιάλτη του 2065. Η κλιματική κρίση επιδεινώνεται ραγδαία. Είμαστε αντιμέτωποι με φυσικές καταστροφές που προβλέπαμε ότι θα συμβούν μετά από τέσσερις δεκαετίες», επισημαίνουν οι ειδικοί μετά τις καταστροφές που προκάλεσε η κακοκαιρία Daniel.

Της ΔΗΜΗΤΡΑΣ ΠΑΝΑΝΟΥ – ΠΗΓΗ: Realnews

Η κλιματική αλλαγή επιταχύνεται και πλέον βρισκόμαστε αντιμέτωποι με φαινόμενα που αναμενόταν να συμβούν το 2065, επισημαίνουν κορυφαίοι επιστήμονες στη Realnews, εκπέμποντας σήμα κινδύνου και ζητώντας την αλλαγή του μοντέλου πολιτικής προστασίας που εφαρμόζεται σήμερα.

Οι πεδινές περιοχές γύρω από τα δάση που επλήγησαν από πυρκαγιές αλλά και οι περισσότερες πόλεις στην Ελλάδα κινδυνεύουν από έντονα πλημμυρικά φαινόμενα, ενώ, όπως αναφέρουν οι ειδικοί, πολλά από τα αντιπλημμυρικά έργα που έγιναν τα προηγούμενα χρόνια κρίνονται ως άστοχα και ανεπαρκή για να αντιμετωπιστούν τα καιρικά φαινόμενα που εκδηλώνονται.

«Η εκδήλωση ακραίων κλιματικών φαινομένων έχει έρθει νωρίτερα σε σχέση με τις εκτιμήσεις που είχαν γίνει δέκα έτη πριν. Αυτό δεν περιορίζεται μόνο στους καύσωνες, αλλά αφορά και τις περιόδους ξηρασίας ή και τα ακραία καταιγιδοφόρα επεισόδια. Αν και η σύνδεση με την κλιματική αλλαγή δεν είναι πάντα προφανής, είναι βέβαιο ότι κάποια από τα φαινόμενα αυτά δεν θα συνέβαιναν, αν δεν υπήρχε η ευρύτερη κλιματική αστάθεια που είναι αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής», δηλώνει στην «R» o Κωνσταντίνος Καρτάλης, καθηγητής ΕΚΠΑ και μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής της Ε.Ε. για την Κλιματική Αλλαγή, ο οποίος είχε επισημάνει τον κίνδυνο μεγάλης αύξησης στη συχνότητα εμφάνισης ακραίων φαινομένων στη χώρα μας για το 2065, σε έκθεση που είχε συντάξει πριν από δύο χρόνια. Η εμφάνιση ενός ισχυρού καύσωνα, ανεξέλεγκτων πυρκαγιών και μιας ανεπανάληπτης καταιγίδας, μέσα σε μόλις ενάμιση μήνα στην Ελλάδα, δείχνει ότι βιώνουμε σήμερα τις καταστροφές που προβλεπόταν να συμβούν σε τέσσερις δεκαετίες.

Τα ερωτήματα που τίθενται είναι πώς μπορεί να περιοριστούν οι επιπτώσεις των ακραίων φαινομένων στο ανθρώπινο κεφάλαιο, στο φυσικό περιβάλλον και στις υποδομές και αν βεβαίως μπορούν να περιοριστούν τα ακραία φαινόμενα. Ο Κ. Καρτάλης τονίζει ότι «απαιτούνται σχέδια που να λαμβάνουν υπ’ όψιν τις νέες κλιματικές συνθήκες, ώστε να ενισχύεται η ανθεκτικότητα στην κλιματική αλλαγή. Και, βεβαίως, υποδομές με επικαιροποιημένες προδιαγραφές και συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης. Η σταδιακή εξάλειψη των ορυκτών καυσίμων που προκαλούν την κλιματική αλλαγή και η σταδιακή αντικατάστασή τους με την καθαρή και φθηνή ενέργεια των ανανεώσιμων πηγών θα μπορούσαν να μειώσουν τον κίνδυνο».

Ο καθηγητής του ΕΚΠΑ εκτιμά ότι καμία πόλη στην Ελλάδα ή και στο εξωτερικό δεν έχει τις υποδομές για να αντέξει χωρίς απώλειες μία καταιγίδα σαν αυτή που έπληξε τη Θεσσαλία. «Η αναφορά αυτή αφορά και στα χωριά σε πεδινές περιοχές καθώς εκεί οι υποδομές μπορεί να λείπουν αλλά και το έδαφος δεν μπορεί να απορροφήσει τέτοιες ποσότητες νερού. Ειδικά στην Ελλάδα, ο τρόπος με τον οποίο πολεοδομήθηκαν οι πόλεις τις καθιστά ιδιαίτερα ευάλωτες σε έντονες καταιγίδες, καθώς η παροχέτευση του νερού εμποδίζεται από κάθε είδους κατασκευές, ενώ έχουμε δει τις καταστροφικές συνέπειες που προκύπτουν όταν μπαζώνονται ποτάμια και χείμαρροι που διασχίζουν αστικές περιοχές. Αν ο όγκος βροχής που έπεσε στη Θεσσαλία έπληττε το κέντρο της Αθήνας, πολλά σημεία/γειτονιές της πόλης θα είχαν πλημμυρίσει. Ένας από τους λόγους που χρειάζεται χώρους πρασίνου μια πόλη είναι και για να περιορίζει τον πλημμυρικό κίνδυνο», σημειώνει.

Την ίδια στιγμή, χωρίς χάρτες περιοχών πλημμυρικού κινδύνου και πλημμυρικής τρωτότητας, που αποτελούν τη βάση για την κατάρτιση σχεδίων διαχείρισης, βρίσκεται η Ελλάδα, που ήδη από τις αρχές του 2022 έχει λάβει προειδοποιητική επιστολή από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ότι δεν εφαρμόζει, ως όφειλε, τις σχετικές κοινοτικές οδηγίες. Και όλα αυτά εν μέσω κλιματικής αλλαγής και ενώ άλλες χώρες έχουν προχωρήσει ήδη στην αναθεώρηση και αναβάθμιση των σχεδίων τους.

«Το αποτέλεσμα είναι», σύμφωνα με όσα καταθέτει στην «R» ο Ευθύμιος Λέκκας, καθηγητής Δυναμικής Τεκτονικής Εφαρμοσμένης Γεωλογίας και Διαχείρισης Φυσικών Καταστροφών του ΕΚΠΑ, «σχεδόν όλη η χώρα να κινδυνεύει από πλημμυρικά φαινόμενα και κυρίως οι πεδινές περιοχές πέριξ των καμένων εκτάσεων».

«Η αλληλοσυσχέτιση των πυρκαγιών και των έντονων καιρικών φαινομένων, κυρίως των βροχών, είναι νομοτελειακή. Αμέσως μετά από μια μεγάλη πυρκαγιά, όταν έχουμε έντονα καιρικά φαινόμενα, ακολουθούν πλημμύρες. Έχουμε δει τα τελευταία χρόνια στο ΕΚΠΑ ότι ο κίνδυνος πλημμυρών σε μια περιοχή που έχει καεί αυξάνεται κατά τέσσερις φορές», αναφέρει ο Ευθ. Λέκκας.

Περιοχές κινδύνου

Περιφερειακές ενότητες όπως η Εύβοια, η δυτική Αττική, η Ηλεία, ο Έβρος και η Ρόδος, όπου πρόσφατα εκδηλώθηκαν μεγάλες πυρκαγιές, αλλά και τα Χανιά, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των ειδικών επιστημόνων, βρίσκονται στο «κόκκινο» όσον αφορά την εκδήλωση πλημμυρικών φαινομένων.

Μέχρι σήμερα, τα αντιπλημμυρικά έργα που γίνονταν στη χώρα μας, όπως π.χ. η τοποθέτηση κορμοδεμάτων, απομείωναν τον κίνδυνο, αλλά δεν ήταν πανάκεια. «Τα αντιπλημμυρικά έργα δεν μας διασφαλίζουν απόλυτα. Δεν είναι πανάκεια. Στο παρελθόν υπήρξαν αποτυχημένες παρεμβάσεις. Κάναμε έργα απλά για να λέμε ότι κάτι έγινε», τονίζει ο Ευθ. Λέκκας.

Στις κακές πρακτικές συγκαταλέγονται:

• Η Πάρνηθα (πυρκαγιές 2007), όπου χιλιόμετρα από κορμούς τοποθετήθηκαν σε πρανή από ανθρακικά βραχώδη πετρώματα, τα οποία δεν παρουσιάζουν καμία επιφανειακή διάβρωση και μεταφορά υλικού.
• Ο Κρόνιος Λόφος, στην Αρχαία Ολυμπία (πυρκαγιές 2007), όπου εδαφική μάζα και κορμοί προστασίας παρασύρθηκαν όλα μαζί προς τα κατάντη, επιφέροντας μεγάλες αλλοιώσεις στο προστατευόμενο μνημείο.
• Τα Λάερμα στη Ρόδο (πυρκαγιές 2008), όπου οι κορμοί που τοποθετήθηκαν στις απότομες πλαγιές του Αγριου Φλύσχη του σχηματισμού Λάερμα παρασύρθηκαν και στη συνέχεια κάηκαν από την πρόσφατη πυρκαγιά (Ιούλιος 2023).
• Η Αγία Άννα στην Εύβοια (πυρκαγιές 2021), όπου τοποθετήθηκαν κορμοί σε οριζόντιο έδαφος χωρίς διάβρωση.
• Η περίπτωση της Μάνδρας στην Αττική (πυρκαγιές 2023). Ενας μικρής διατομής αγωγός, ο οποίος είναι αδύνατο να ανταποκριθεί έστω και σε μικρές παροχές, πόσο μάλλον μετά τις πρόσφατες πυρκαγιές, τοποθετήθηκε εκατέρωθεν της παλαιάς Εθνικής Οδού Ελευσίνας – Θηβών.

Νέος οργανισμός

Κατόπιν όλων αυτών, ο καθηγητής του ΕΚΠΑ προτείνει τη σύσταση ενός οργανισμού στα πρότυπα του ΟΑΣΠ. «Χρειάζονται συντονισμένες, συλλογικές προσπάθειες μιας πενταετίας τουλάχιστον για να αρχίσει να αποδίδει καρπούς η αντιπλημμυρική θωράκιση της χώρας. Και το παράδειγμα του ΟΑΣΠ είναι ενδεικτικό. Ο πρώτος αντισεισμικός κανονισμός έγινε το 1988 και αυτός ο κανονισμός τελικά υλοποιήθηκε σταδιακά μέσα στην επόμενη δεκαετία και υλοποιείται ακόμη. Κάτι τέτοιο πρέπει να γίνει και με τις δασικές πυρκαγιές και τις πλημμύρες», λέει ο Ευθ. Λέκκας.

Την αλλαγή του σχεδιασμού και την άμεση παρέμβαση με έργα στις περιοχές που επλήγησαν από τις πυρκαγιές αλλά και τις πρόσφατες πλημμύρες ζητά και ο Χρήστος Καραβίτης, κοσμήτορας της Σχολής Περιβάλλοντος και Γεωργικής Μηχανικής του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών και καθηγητής Διαχείρισης Υδατικών Πόρων.

«Οι πλημμύρες, όσα μέτρα και να πάρουμε, είναι αναπόφευκτες. Ωστόσο, οι αντιπλημμυρικές κατασκευές, ειδικά στις κοίτες των χειμάρρων και στις καμένες εκτάσεις, είναι αναγκαίες. Παραδοσιακά στοχεύουμε να εμποδίσουμε τη διάβρωση του εδάφους και την κίνηση της βροχής. Καλό θα ήταν, βεβαίως, να πάρουμε και άλλα μέτρα. Είναι επείγον μέχρι την άνοιξη να έχουμε ρίξει στο έδαφος αντιδιαβρωτικά είδη, όπως χλόες κ.ά. Στις περιοχές που έχουν καεί η παρέμβαση πρέπει να είναι άμεση», τονίζει ο Χρ. Καραβίτης.

Σύμφωνα με τον καθηγητή Διαχείρισης Υδατικών Πόρων, η αντιπλημμυρική προστασία των ρεμάτων στη χώρα μας είναι από ελάχιστη έως μηδαμινή. Όπως λέει, «η παράνομη οικοδόμηση και ο ανύπαρκτος έλεγχος για τη διατήρηση των συνταγματικά κατοχυρωμένων ορίων στα ρέματα που είναι 35 μέτρα πλάτους στους χειμάρρους είναι γεγονός. Προσωπικά δεν γνωρίζω περίπτωση που να μην έχουν χτίσει πιο μακριά από τα 17 μέτρα. Γενικά, οι πεδινές περιοχές γύρω από τις καμένες εκτάσεις, όπως στη βόρεια Εύβοια, στη Ρόδο, στη δυτική Αττική, στον Εβρο, στην Ηλεία κ.α., κινδυνεύουν. Οπως επίσης και οι περισσότερες αστικές περιοχές που χτίστηκαν σε διαφορετικές φάσεις και δεν έχουν ενιαία συστήματα αποχέτευσης όμβριων υδάτων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι αυτό του Βόλου, όπου πρόσφατα είδαμε εικόνες καταστροφής».
Κλιματική αλλαγή

Ο Κωνσταντίνος Λαγουβάρδος, διευθυντής Ερευνών στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, προειδοποιεί ότι πλέον οδεύουμε σε μια εποχή που οι βροχοπτώσεις θα είναι πολύ μεγαλύτερης έντασης από αυτή που γνωρίζαμε τα προηγούμενα χρόνια. «Το φαινόμενο που βιώνουμε τις τελευταίες ημέρες είναι μια ακραία καιρική συμπεριφορά, όμως θα πρέπει να προετοιμαστούμε στο μέλλον για ισχυρές βροχοπτώσεις. Βλέπουμε αυτή την ένταση και σε άλλες χώρες, όπως η Ιταλία, η Γαλλία και η Ισπανία. Το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών είχε προειδοποιήσει τις προηγούμενες ημέρες για τον κίνδυνο πλημμύρας, ιδίως στις καμένες εκτάσεις, μετά τις καταστροφικές πυρκαγιές του καλοκαιριού, όμως η περίπτωση της Μαγνησίας ήταν διαφορετική», τονίζει.

Σε ό, τι αφορά την προετοιμασία που χρειάζεται απέναντι σε νέας έντασης καιρικά φαινόμενα, ο Κ. Λαγουβάρδος δηλώνει ότι από την πλευρά της η επιστημονική κοινότητα των μετεωρολόγων προέβλεψε το φαινόμενο και ζητά τη συνεργασία υπηρεσιακών και επιστημονικών φορέων. «Ενώ υπάρχουν διαρκώς στοιχεία μετεωρολογικά, κλιματικά και άλλα χρήσιμα δεδομένα από τους επιστημονικούς φορείς, για τον σχεδιασμό και την πρόληψη πυρκαγιών αλλά και των έντονων καιρικών φαινομένων, αυτά δεν είναι απευθείας διασυνδεδεμένα ή δεν ζητούνται σε στρατηγική συνεχή βάση από τις αρμόδιες υπηρεσίες Πολιτικής Προστασίας και των άλλων κρατικών επιτελείων. Στο Αστεροσκοπείο λέμε ότι μπορούμε να συνεισφέρουμε στην πρόβλεψη των έντονων καιρικών φαινομένων με εργαλεία και υπηρεσίες. Δυστυχώς, υπάρχει μια διαχρονική άρνηση. Αυτό πρέπει να αλλάξει, γιατί πλέον τα φαινόμενα θα είναι συχνότερα», προσθέτει.

Ραγδαία επιδείνωση

Για τον Χρήστο Ζερεφό, καθηγητή Φυσικής της Ατμόσφαιρας και επόπτη του Κέντρου Έρευνας Φυσικής της Ατμοσφαίρας και Κλιματολογίας της Ακαδημίας Αθηνών, τα όσα ζούμε από το καλοκαίρι και μετά είναι αναμενόμενα. «Είναι άξια προσοχής όλα αυτά που βλέπουμε και όλα αυτά που δεν βλέπουμε. Αυτά που δεν βλέπουμε είναι ακόμη χειρότερα. Δεν βλέπουμε πως αποσταθεροποιείται πιο γρήγορα απ’ ό, τι περιμέναμε το κλίμα παγκοσμίως. Δεν βλέπουμε ότι αυτό που συνέβη στη Θεσσαλία, ως αποτέλεσμα ακραίων φαινομένων, δεν είναι ελληνικό. Αντίστοιχα φαινόμενα βλέπουμε στην Ιταλία, στην Ισπανία, στο Τέξας κ.α. Ζούμε τώρα τον εφιάλτη του 2065. Η κλιματική κρίση επιδεινώνεται ραγδαία. Το βόρειο ημισφαίριο φέτος έχει την τιμητική του με πάρα πολλά μεγάλα και ακραία φαινόμενα, το πιο σπουδαίο από τα οποία ήταν το σύστημα που οδήγησε σε ένα κουαρτέτο καυσώνων. Είχαμε τον έναν καύσωνα μετά τον άλλον, που οδήγησαν στη φοβερή εξάπλωση των πυρκαγιών», δηλώνει στην «R».

Ο Χρ. Ζερεφός ξεκαθαρίζει ότι δεν υπάρχουν ασφαλείς εποχικές προβλέψεις για να πούμε τι χειμώνα θα κάνει και τι μας περιμένει. «Μπορούμε, όμως, να πούμε με ασφάλεια ότι η κατάσταση όπως είναι σήμερα είναι εξαιρετικά ασταθής. Έχουμε μία φοβερή ένδεια, λειψυδρία στην Ισπανία, στις ΗΠΑ, στην Κίνα. Στην Αραβική Χερσόνησο τα υπόγεια ύδατα έχουν κατέβει 150 μέτρα. Έρχονται δύσκολες ημέρες», καταλήγει.

Διαβάστε εδώ κι εδώ το δημοσίευμα της Realnews