Ιστορικό ντοκουμέντο: Η φρίκη της καταστροφής της Σμύρνης μέσα από τα μάτια της Dr. Esther Lovejoy

Η Dr. Esther Lovejoy, πρόεδρος των Ένωσης Γυναικών Αμερικανικών Νοσοκομείων, κατέγραψε και ανέφερε λεπτομερώς τις χαοτικές και απελπιστικές...

Η Dr. Esther Lovejoy, πρόεδρος των Ένωσης Γυναικών Αμερικανικών Νοσοκομείων, κατέγραψε και ανέφερε λεπτομερώς τις χαοτικές και απελπιστικές συνθήκες στη Σμύρνη, όταν κάηκε ολοσχερώς τον Σεπτέμβριο του 1922. Αναγκασμένοι να εγκαταλείψουν την πόλη, χιλιάδες κάτοικοι συγκεντρώθηκαν στις αποβάθρες, περιμένοντας και ελπίζοντας να επιβιβαστούν σε πλοία με προορισμό την Ελλάδα. Ως αυτόπτης μάρτυρας της καταστροφής της Σμύρνης, οι περιγραφές της έκαναν γνωστό στον κόσμο τη φρίκη που βίωσαν οι Έλληνες και οι Αρμένιοι, που προσπαθούσαν να γλιτώσουν από τα στίφη των Τούρκων.

The New York Times

Η μαρτυρία της μεταφέρθηκε μέσω ραδιοφωνικής ομιλίας της και περιγράφει παραστατικά το χάος, τη βία και τις ασθένειες που ξέσπασαν στις αποβάθρες καθώς οι Έλληνες και οι Αρμένιοι κάτοικοι προσπαθούσαν να επιβιβαστούν σε πλοία με προορισμό την Ελλάδα. Η Lovejoy σκόπευε με τις λεπτομερείς περιγραφές της να παρακινήσει τα «χριστιανικά έθνη» – δηλαδή τις χώρες της Δυτικής Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής – να βοηθήσουν τους Έλληνες και τους Αρμένιους χριστιανούς πρόσφυγες. Πίστευε ότι αυτά τα έθνη είχαν τους πόρους για να ανακουφίσουν την ασταθή πολιτική και ανθρωπιστική κατάσταση.


Η μαρτυρία της Esther Lovejoy που ακολουθεί, αντλήθηκε από το site Doctor or Doctress

scholararchive.ohsu.edu

«Έχω μόλις έρθει από τις ακτές και τα νησιά της Ελλάδας, όπου περισσότεροι από 1.000.000 Χριστιανοί, κυρίως γυναίκες και παιδιά, που έχουν εκδιωχθεί από τα σπίτια τους στη Μικρά Ασία, έχουν βρει καταφύγιο. Στερημένες από το πατρογονικό δικαίωμα, χωρισμένες από τους συζύγους και γιους, συγκεντρωμένες στα βρώμικα αμπάρια φορτηγών πλοίων με εξαντλημένο φαγητό και νερό, αυτά τα καημένα πλάσματα άφησαν τη γη των πατεράδων τους – μια γη που κυριολεκτικά ρέει γάλα και μέλι και λάδι. Πίσω τους ήταν ο Τουρκικός Στρατός και τα ερείπια της Σμύρνης που σιγόκαιγαν. Μπροστά τους ήταν η ανοικτή θάλασσα, και μακριά, πέρα από το πεδίο όρασής τους, πέρα από το πεδίο κατανόησής τους, πέρα από το πεδίο της ανθρώπινης κατανόησης και θεϊκής φιλανθρωπίας, ήταν οι κλειστές πόρτες των ισχυρών κρατών που αποκαλούνται Χριστιανικά. Σαν θυσίες που επιλέχτηκαν για την αθωότητά τους, αυτές οι καημένες μητέρες και μικρά παιδιά ρίχτηκαν πάνω στο νερό. Μόνο μια χώρα θα τους επέτρεπε να αποβιβαστούν και αυτή ήταν η φτωχή μικρή Ελλάδα.


Είμαι μία γιατρός επικεφαλής της Ένωσης Γυναικών Αμερικανικών Νοσοκομείων (American Women’s Hospital Service) που διευθύνεται από τον Γυναικείο Ιατρικό Εθνικό Σύλλογο (Medical Women’s National Association) σε χώρες οι οποίες πλήττονται από τον πόλεμο, και τα καθήκοντά μου με φέρνουν σε άμεση επαφή με εκείνους που πραγματικά πληρώνουν το τίμημα του πολέμου.

Ήμουν στη Σμύρνη κατά την εκκένωση αυτής της πόλης, μεταξύ 24 και 30 του περασμένου Σεπτεμβρίου. Καθώς μπήκαμε στο λιμάνι, το θέαμα ήταν σοκαριστικό. Η καρδιά της πόλης ήταν ένα ερείπιο που σιγόκαιγε.

East Oregonian


Ο Ελληνικός Στρατός, στην υποχώρησή του, εγκατέλειψε τη Σμύρνη στις 8 Σεπτεμβρίου. Οι Τούρκοι κατέλαβαν την πόλη στις 9. Η φωτιά ξεκίνησε στις 13 Σεπτεμβρίου, και από εκείνη την ημερομηνία, οι Χριστιανοί (Έλληνες και Αρμένιοι) ήταν άστεγοι. Κατά τη διάρκεια της πυρκαγιάς, με τις συνακόλουθες δολοφονίες, τις ληστείες, και τις αγριότητες, που πήγαιναν από το κακό στο χειρότερο, τα πολεμικά πλοία στο λιμάνι είχαν διασώσει μερικούς από αυτούς. Αλλά οι εκπρόσωποι των διαφόρων κυβερνήσεων είχαν επίσημα ειδοποιηθεί να διατηρήσουν ουδετερότητα, και αυτό σήμαινε ότι κανένας άλλος από αυτούς τους αθώους ανθρώπους δεν έπρεπε να βοηθηθεί χωρίς την επίσημη έγκριση των νικητών Τούρκων.

Τι παρωδία εθνικής και διεθνούς ευθύνης! Τα χριστιανικά κράτη, με τις πράξεις και τις αντιδράσεις τους, δημιούργησαν συνθήκες οι οποίες έκαναν αυτό το ολοκαύτωμα αναπόφευκτο. Παρέδωσαν πυρομαχικά, αεροπλάνα, όλα τα απαραίτητα στον Μουσταφά Κεμάλ, στη νικηφόρα εκστρατεία του. Μετέτρεψαν συνθήκες που ίσχυαν ακόμη, σε κομμάτια χαρτιού. Οι Έλληνες στρατιώτες εισήλθαν και οι Έλληνες στρατιώτες αποχώρησαν, και τότε τα χριστιανικά κράτη, υπεύθυνα για όλη αυτή τη απαίσια επιχείρηση, σήκωσαν τα χέρια τους και διατήρησαν την ουδετερότητα τους καθώς οι Τούρκοι έπαιρναν την εκδίκησή τους από τον άμαχο λαό της Σμύρνης, οι περισσότεροι από τους οποίους ήταν γυναίκες και παιδιά.

Τουλάχιστον 250.000 από αυτούς ήταν μαζεμένοι στα λιθόστρωτα της προκυμαίας και στους παρακείμενους δρόμους, σαν πρόβατα που επιλέχθηκαν ως θυσία για να κατευνάσουν την οργή του Άρη. Μέρα με τη μέρα, νύχτα με τη νύχτα, κρατούσαν αυτές τις θέσεις. Δεν τολμούσαν να φύγουν. Αυτή ήταν η ζώνη μέγιστης ασφάλειας. Ήταν εντός της εμβέλειας των προβολέων των πολεμικών πλοίων των χριστιανικών κρατών στο λιμάνι, και οι ενέργειες του σκοταδιού δεν μπορούσαν να γίνουν τη νύχτα χωρίς τον κίνδυνο να αποκαλυφτούν από μια λάμψη φωτός.

Τα ανθρώπινα όντα, στερημένα ξαφνικά από τις ανέσεις του πολιτισμού και υποβιβασμένα σε ένα ζωικό επίπεδο, είναι τελείως ανίκανα να φροντίσουν τους εαυτούς τους. Σε λιγότερο από δύο εβδομάδες, η προκυμαία και οι παρακείμενοι δρόμοι είχαν γίνει βρώμικοι υπόνομοι. Οι άνθρωποι ήταν βρώμικοι πέρα από κάθε περιγραφή. Δεν είχαν μέσα να διατηρηθούν καθαροί, η δυσοσμία ήταν αποκρουστική.

Οι Τούρκοι είχαν εκδώσει μια ανακοίνωση, που τυπώθηκε στις εφημερίδες, τοποθετήθηκε σε τοίχους και διασκορπίστηκε από ένα αεροπλάνο ανάμεσα στους καταρρακωμένους ανθρώπους που ήταν συγκεντρωμένοι στην προκυμαία. Σύμφωνα με την οποία όλοι οι άνδρες σε στρατεύσιμη ηλικία, παρόλο που ήταν πολίτες, ήταν υποχρεωμένοι να εκτοπιστούν στο «εσωτερικό», και όλες οι Ελληνίδες και Αρμένισσες, τα παιδιά, και οι ηλικιωμένοι άνδρες που παρέμεναν στη Σμύρνη μετά τις 30 Σεπτεμβρίου θα μοιράζονταν αυτή την τρομερή μοίρα.




Ο «εκτοπισμός στο εσωτερικό» θεωρείται μια σύντομη ισόβια καταδίκη σε σκλαβιά υπό βάναυσους αφέντες, που τελειώνει με μυστηριώδη θάνατο. Τα θύματα βαδίζουν μακριά πάνω στους λόφους και κανένας δεν γνωρίζει που πηγαίνουν ή τι γίνονται. Αλλά το πέταγμα των όρνεων και το ουρλιαχτό των τσακαλιών έχει μια τρομερή σημασία για τους ανθρώπους των οποίων οι σύζυγοι, πατέρες, και αδερφοί έχουν «εκτοπιστεί στο εσωτερικό».

Μέρα με τη μέρα παρακολουθούσαν και περίμεναν. Νύχτα με τη νύχτα προσεύχονται. Την Κυριακή 24 Σεπτεμβρίου, οκτώ πλοία ήρθαν. Υπήρχε ένας αγωνιώδης αγώνας να φτάσουν αυτά τα πλοία και περίπου 25.000 απόκληροι απομακρύνθηκαν. Τη Δευτέρα, μόνο ένα πλοίο έφτασε και οι άνθρωποι ήταν σε απόγνωση. Εκείνο το βράδυ το σούρουπο, βγήκα στο μπαλκόνι των γραφείων μας με μια νεαρή Χριστιανή και κοίταξα τη μάζα των τραγικών προσώπων. Υπήρχε ένα παράξενο μουρμουρητό πολλών φωνών πάνω-κάτω στην προκυμαία. Ήταν ένας πένθιμος ήχος, σαν το βογκητό της θάλασσας ή τον αναστεναγμό του ανέμου σε ένα δάσος. Δεν ήξερα τι σήμαινε και ρώτησα αυτή τη Χριστιανή κοπέλα τι έκαναν, και απάντησε, «Προσεύχονται για πλοία».

Νωρίς το πρωί της Τρίτης, 26 Σεπτεμβρίου, 19 πλοία ήρθαν στο λιμάνι και ο άρχισε ο αγώνας για να τα προσεγγίσουν. Η απεγνωσμένη κοσμοσυρροή για να τα φτάσουν δεν μπορεί να περιγραφεί. Για 6 ώρες την Τρίτη, 26 Σεπτεμβρίου, στεκόμουν χωριστά μεταξύ των δύο σιδερένιων φρακτών και παρακολουθούσα αυτόν τον απαίσιο αγώνα. Γυναίκες, παιδιά, και ηλικιωμένοι άνθρωποι συνθλίβονταν και μερικοί από αυτούς αναγκάστηκαν να πέσουν από την άκρη της προκυμαίας στο ρηχό νερό. Λίγο πιο πέρα από αυτούς, η άμπωτη και η ροή της παλίρροιας παρεμποδίστηκε από μια μεγάλη μάζα νεκρών ζώων – με εδώ και εκεί ένα ανθρώπινο σώμα, πρησμένο και σάπιο – που πηγαινοερχόταν με τα κύματα και χτυπούσε στις πέτρες της προκυμαίας.

Μέρα με τη μέρα κατά την εβδομάδα της εκκένωσης υπήρχε μια συνεχής διαδοχή τρομακτικών περιστατικών. Στην πάλη να περάσουν στις διάφορες πύλες κατά μήκος της προβλήτας, οι οικογένειες χωρίστηκαν. Παιδιά χάθηκαν, μητέρες και παιδιά έτρεχαν έξαλλα πάνω και κάτω φωνάζοντας ο ένας τον άλλο μέχρι που αναγκάστηκαν να επιβιβαστούν σε διαφορετικά πλοία και έπλευσαν μακριά σε διαφορετικά μέρη. Αρκετές από τις γυναίκες, παλεύοντας να περάσουν μέσα από τις διάφορες πύλες, έχασαν τα παπούτσια τους και τα ρούχα τους σκίστηκαν. Μπουκάλια νερού ήταν σπασμένα στην προβλήτα και αυτές χωρίς παπούτσια έφτασαν στα πλοία με αιμορραγούντα πόδια.